Тілдік норма туралы реферат қазақша
Тілдік норма дегеніміз – белгілі бір қоғамның бір кезеңдегі көпшілік қабылдаған сөйлеу, жазу дағдылары. Басқаша айтқанда, норма – бұл тілдік құралдарды таңдау мен пайдаланудың жиынтық ережесі. «Норма» ұғымы «әдеби тіл» ұғымымен тікелей байланы-сты. Сондықтан да әдеби тілді көбіне нормаланған тіл деп атайды.Норма – әдеби тілдің бүтіндігі мен жалпыға түсініктілігінің кепілі. Ол ненің дұрыс, ненің бұрыс екендігін анықтайды. Ол бір 30тілдік құралдарды заңды ретінде ұсынса, екінші біреулерін тілдік дәстүрге жат ретінде танытады.Норма тарихи өзгерімпаз, алайда олар өте жай өзгереді. Дамыған әдеби тілдерде норма көптеген онжылдық бойында тұрақты күйінде қалады.Әдеби норма маңызды әлеуметтік және мәдени қызметтерді атқарады. Адамзат іс-әрекетінің барлық маңызды салаларын нормаланған тіл қамтамасыз етеді: онсыз ғылымның, білім беру мен алудың, мәдениеттің, техниканың, заң шығару ісінің, іс қағаздарын жүргізудің т.б. дамуы мен жүзеге асуы мүмкін болмас еді. Норма сүзгі сияқты: ол әдеби пайдалануға халық тіліндегі барлық анық, нақты, асыл да дәмділерін өткізе отырып, барлық кездейсоқ, тұшымсыз, мәнсіздерін ұстап қалып отырады.Соған байланысты норма динамикалы болады: ол тіл-дік құралдарды жаман және жақсы деп қатаң түрде бөлмейді. Сондай-ақ мынаны барлық жағдайда қолдануға болады неме-се мүлде болмайды деп те көрсетпейді. Өйткені сөйлеудің бір жағдайында (айталық, тұрмыстық диалогта) ол дұрыс, мәнді болса, екінші жағдайда (мысалы, ғылыми стилде) ол ыңғайсыз, қолайсыз көрінуі мүмкін. Міне, бұл әлеуметтік лингвистикада норманың сөйлеу жағдайына тәуелділігі, норманың қарым-қатынастық мақсаттылығы (коммуникативный целосообраз-ностью) деп аталады.Норма ұлттық тілдің басқа жүйелерін: диалекті, ауызекі тіл, жаргондарда кездесе ме? Айталық, елдің белгілі бір бөлігінде тұратын, сол жердің жергілікті ерекшеліктерімен сөйлейтін адамдар белгілі бір белгіленген тәртіпте, бірнеше ғасырлық әдетке, дәстүрге сәйкес сөйлейді. Тілдік құралдарды белгілі бір дәстүрмен қолдануы ұлттық тілдің өзге де жүйелерінде бар. Соған қарағанда бұл сол жүйелер үшін норма деп айтуға бо-лады. Алайда әдеби норманың диалектілік немесе жаргондық нормалардан өзіндік айырмасы бар. Әдеби норма саналы түрде енгізіледі. Ол сөздіктер мен грамматикаларда көрсетіледі, оны 31мектепте оқытады, оны баспасөзде, радио мен теледидарда на-сихаттайды. Адамдардың барлық мәдени қатынастары, әдетте, әдеби тіл нормасымен жүзеге асырылады. Ал диалектіде, ауызекі сөйлеу мен жаргондарда бұл жоқ. Оларда тек тілдік құралдарды қолданудың дәстүрі ғана бар. Диалектіде сөйлейтіндердің ешқайсысы сөйлеудің диалектілік үлгілерін саналы түрде еш жерден ешқашан ала алмайды.Осыған қарағанда норманы екі түрлі түсінуге болады: бірі – кең мағынада: норма «қалай айтуға болады» дегенмен емес, қарастырып отырған қоғамдағы сөйлейтін «дәстүр бойынша айтылғанға» сәйкес келеді. Ал тар мағынада: бұл белгілі бір тіл-дік құралдарды пайдалануға ұсынылатын үлгі ретінде таңдау мен тіркеу бойынша қоғамның мақсатты бағытталған іс-әрекетінің же-місі.