Экономикалық реформалар демографиялық және әлеуметтік салдары

Қазіргі жағдайда экономикалық гүлденудің ұзақ мерзімді негізі және бәсекеге қабілетті болуы тиіс еңбек өнімділігі, стратегиялық ресурсы адами капитал болып табылатын. Жоқ, дені сау және білімді адамдар мүмкін емес қазіргі заманғы инфрақұрылымын дамытуға, тиімді мемлекеттік аппарат құру, қолайлы бизнес климатты қамтамасыз ету. Зерттеу демографиялық және әлеуметтік салдарын экономикалық реформаларды баға береді қазіргі заманғы демографиялық және әлеуметтік-экономикалық жағдайы, мемлекет, сондай-ақ мүмкіндігі бар анықтау үрдісі одан әрі дамыту. Экономикалық реформалар — ірі қайта құрулар, өзгерістер жүргізу жүйесінде шаруашылығы, экономиканы басқарудың жолдары мен тәсілдері жүзеге асыру экономикалық саясат. Экономикалық реформалар жағдайларында жүргізіледі, қашан анықталады, төмен тиімділігі экономикалық жүйенің пайда экономикалық дағдарыс, экономика нашар, жеткіліксіз адамдардың қажеттілігін қанағаттандырады, ел артта қалып өз дамуында басқа да елдердің.

Есебінен мемлекет жүргізіп отырған экономикалық реформалар өзгерістер болып жатыр, демографиялық ахуал, әлеуметтік жағдай өзгереді. Экономикалық реформалар саясатына әсер ететін кірістер мен бағалар, жұмыспен қамту және халық санының өсуі, көші-қон, әлеуметтік қорғау және әлеуметтік кепілдік. Үрдісін өсімін молайту және көші-қон растайды өзара тығыз байланысын даму халық саны кезеңдерімен экономикалық игеру және қоныстану аумағын айқындайтын мемлекеттік саясатқа және оның әлеуметтік салдарлары.

Осылайша, байқалады арасындағы тәуелділік іске асыруды, экономикалық реформалар және демографиялық жағдайға және әлеуметтік жағдайы. Міндеттері экономикалық реформа өзгертіледі бір өңірден екінші өңірге. Бұл әрекет мұндай заңдылық ретінде «індет» өсу — өзара байланысты реформаларды табысты көрші елдерде сатылатын арқылы сыртқы сауда қатынастарын, жинақталған тәжірибемен алмасу және соның салдары ретінде, көшу көрші елдердің көшбасшыларымен экономикалық өсу.

Шетелдік тәжірибесі экономикалық реформаларды және олардың демографиялық және әлеуметтік салдарын Қытай, Ресей және Үндістан, көрсетіп отырғандай, әрбір мемлекет жүргізеді және экономикалық реформалар әр түрлі пайдалана отырып, өз тәсілдері мен әдістері реформалар жүргізу. 1999 ж. Қазақстанда жүргізілген реформалар денсаулық сақтау және білім беру. Реформалау осы сала жалғасуда және қазіргі уақытта. Зерделеп дамуының негізгі көрсеткіштері денсаулық сақтау, бұл іске асыру барысында экономикалық реформалар жүргізілген соңғы жылдары Қазақстанда денсаулық сақтау жағдайы жақсарды. Осылайша, саны ауруханалардың 917 1999 ж. — ға дейін ұлғайды 1020 2009 ж., 2012 ж. бұл көрсеткіш – 990 бірлікке арналған төсек саны ауру көбейді 13 мың, 2012 ж.) құрады, 113,2 мың

Соңғы жылдары тұрақтандыруға қол жеткізілді негізгі медициналық көрсеткіштерді-тууды, өлім-жітімді, өмір сүрудің орташа ұзақтығын. Жұқпалы аурулармен ауыру төмендеді. 2005 ж. салыстырғанда үлесі, 15-29 жастағы ВИЧ-инфекциясын жұқтырған адамдардың жалпы санының жұқтырған-ға төмендеді және құрады, 2009 жылы 42,8 пайызға, 2012 ж. – 34,3. Үкіметтік бағдарлама шеңберінде құрылып, тиімді кардиологиялық және кардиохирургиялық қызмет, жақын және алыс шет елдерде дайындалып, екі жүзден астам кардиохирургиялық бейін мамандарын. Нәтижесінде төмендеуі байқалады, өлім-жітім қан айналымы жүйесі ауруларынан 535,5 1999 ж. дейін 416,4 2009 ж. дейін 256,9 2012 ж.

Үшін материалдық-техникалық базасын нығайту, онкологиялық қызмет ұйымдарының жүргізіледі, сатып алу, медициналық жабдықтар әлемдік стандарттарға сай. 2008 ж. бастап тексерулер өткізіледі әйелдерді ерте анықтау онкопатология, оларды одан әрі сауықтырумен. Республикалық диагностикалық орталықта орнатылған Қазақстанда позитрондық-эмиссиялық томограф бар. 1992 жылдан басталды жүйесін реформалау, білім беру. Әзірленген Ұлттық қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы білім беру саласындағы мемлекеттік саясат Тұжырымдамасы білім беру Тұжырымдамасы, гуманитарлық білім беру және басқа да.

Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру нәтижесінде ҚР білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жж. жағдай бойынша 1 шілде 2010 ж. барлық білім беру деңгейлері тиісті жүйемен қамтылған. Білім беру құрылымы келтірілді Халықаралық стандартты білім беру сыныптамасына сәйкес. Енгізу үшін жағдайлар жасалуда 12 жылдық оқыту моделі. Қайта құрылымдалды техникалық және кәсіптік білім беру. Дарды үш деңгейлі даярлау енгізілді: бакалавр – магистр – доктор PhD. Бекітілген мамандықтарының Жіктеуіші жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді қамтитын, Қазақстан Республикасының ірілендірілген топтары мамандықтар.

Алайда, жай-күйі, мектепке дейінгі ұйымдардың мәз емес. Жалпы мектепке дейінгі ұйымдардың саны, 2012 ж. – 7221, ал 1999 ж. олардың саны аязға дейін 8881 бірлік. 2005-2010 жж. пайдалануға берілді 490 мектеп, 2012 ж. мектептер саны саны 7636 бірлік. Республикада 115 білім беру ұйымдарының дарынды балаларға арналған әр түрлі бағыттар бойынша. Мәліметі бойынша 2009 ж., жоғары біліммен қамту құрайды, 24,8 пайызы типтік жастағы халық санының сипатталады жағымсыз үрдіс төмендету. Агенттіктің деректері бойынша, Қазақстан Республикасының статистика бойынша, ел халқының саны 1 қаңтар 2012 ж. құрады 16 909,8 мың адамды құрады, соның ішінде қалалық — 9277,5 мың, ауыл халқы – 7 632,3 мың адам.

Бала туу есебінен Қазақстан Республикасында жүргізілген экономикалық реформалар дейін 2009 жылғы көрсетеді тұрақты оң динамикасын. Туудың жалпы коэффициенті халықтың 1000 тұрғынға шаққанда 14,6 пайыз, 1999 ж. дейін ұлғайды 22,7 пайызға, 2012 ж. 2008 ж. елде дүниеге келді 356,6 мың бала, олардың саны 10,8 пайызға салыстырғанда 2007 ж., 27,8 пайызы — 2005 ж. 63,9 пайызы – 1999 ж.

Мақсатында демографиялық ахуалды жақсарту және балалы отбасыларды қолдаудың әзірленді ТУРАЛЫ «ҚР Заң жобасына өзгерістер мен толықтырулар енгізу және Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мәселелері бойынша азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қолдау». Аталған жобаның нәтижесі болды, яғни 1-қаңтар 2010 ж. оқиға мөлшерін ұлғайту біржолғы жәрдемақы төртінші және одан кейінгі балаларға 30-дан 50 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады, мөлшері — 70650 теңге; мөлшерін ұлғайту ежемесячных пособий по уходу за ребенком. Сонымен қатар, пайдалануға берілді мөлшерінде жәрдемақы ең төменгі жалақы мөлшерінде (14952 теңге тұлғаларға, мүгедек баланы тәрбиелеп отырған. Күтілетін өмір сүру ұзақтығы 2009 ж. артты және 68,6 жасты құрады, ал 2005 жылы – 65,9 жас, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш – 69,6. Зерттеу деректер сыртқы көші-қон көрсеткендей қонның оң сальдосы сақталып отыр, халықтың қаңтар-желтоқсанда 2009 ж. құрады 7502 адам. Келгендер саны республикасына құрады 41 485 адам, ал кеткендер тысқары – 33 983 адам. 2012 жылы көші-қон сальдосы халықтың саны -1428.

2005-2010 жылдары байқалды өзгеріс санының динамикасы қалалық және ауылдық тұрғындар. «1999-2005 жылдары қала халқының саны артып отырды, ал ауыл қысқарды, 2006-2007 жж. тұрғындар саны қысқарды, ауыл тұрғындарының өсті. Бірақ, тұтастай алғанда өсу қарқыны қалалық халықты қазіргі уақытта айтарлықтай жоғары өсу қарқыны халықтың ауыл және қала халқы анықтайды жалпы санының динамикасын, халықты 2008-2009 жж. арналған 74,1 пайызға өсуі халықтың қашты есебінен қала.

Негізінде зерттелген әлеуметтік салдарын экономикалық реформалар, атап өткен жөн, бұл проблемалар денсаулық сақтау мен білім салаларындағы талап ететін белгілі бір шешім. Тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін, еліміздің әлеуметтік-демографиялық дамуын талап етіледі Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту, осыған байланысты қажет:

күшейту сектораралық және ведомствоаралық өзара іс-қимыл мәселелері бойынша азаматтардың денсаулығын қорғау және санитарлық-эпидемиологиялық игілігін қамсыздандыру;
дамыту және жетілдіру, денсаулық сақтаудың Бірыңғай ұлттық жүйесі;
медициналық және фармацевтикалық білімді жетілдіру, медицина ғылымын және фармацевтикалық қызметті.

Өйткені проблемалар бар бала туу саны және смертностью халықтың аурушаңдығы мен таралуы, АИТВ-жұқпасы, денсаулық сақтау саласында Қазақстан қол жеткізу мұндай табыстарға:

халықтың өмір сүруінің күтілетін ұзақтығы 2015 жылға қарай 70 жасқа дейін;
нәресте өлімі — 2015 жылы 12,3 — ке дейін 1000 тірі туғандарға;
жалпы өлімнің төмендеуі 2015 жылға қарай 7,62-ге дейін 1000 адамға шаққанда;
туберкулезбен сырқаттанушылықты төмендету 2015 жылға қарай 94,7 — ге дейін 100 мың халық;
удержание таралуы АҚТҚ-жұқпасының 15-49 жас тобында таралуын 0,2-0,6 пайыз.
Білім беру басқа да әлеуметтік табыстарды қалыптастырады, әлеуметтік капиталдың қалыптасуына ықпал етеді қоғамның азаматтық қатысудың үлкен үлесін, жоғары әлеуметтік сплоченностью және интеграцияны, төменгі деңгейдегі құқық қылмыс. Қазақстанға түбегейлі модернизациялау қажет: айтарлықтай және тұрақты ұлғайту, инвестициялар білім беру, оның сапасын жақсарту.

Сондықтан жаңа ұлттық пайымдау ұсынылады: 2020 жылға қарай Қазақстан — білімді мемлекет, ақылмен құрылған экономика және біліктілігі жоғары жұмыс күші. Дамыту білім берудің сүйенетін болашақ экономикалық, саяси және әлеуметтік-мәдени өркендеуі.

Осылайша, қажет:

қаржыландыру жүйесін жетілдіру қамтамасыз етуге бағдарланған білім беру қызметтеріне тең қолжетімділікті;
тең қол жеткізуін қамтамасыз ету білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздік білім беру ресурстары мен технологияларына;
қамтамасыз ету толық қамтуды, балаларды мектепке дейінгі сапалы тәрбиемен және оқытумен тең қол жеткізуді әртүрлі бағдарламаларға мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту, оларды мектепке даярлау үшін;
қалыптастыру жалпы білім беретін мектептерде зияткерлік, дене бітімі және рухани дамыған Қазақстан Республикасының азаматын қажеттілігін қанағаттандыру, қамтамасыз ететін білім алудағы жетістігі, тез өзгеретін әлемде бәсекеге қабілетті адами капиталды дамыту үшін еліміздің экономикалық әл-ауқаты;
Тжкб жүйесін жаңғырту сұраныстарына сәйкес қоғамның және экономиканың индустриялық-инновациялық даму, әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу;
сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу, жоғары білім беру;
жастардың белсенді азаматтық ұстанымын, отансүйгіштік сезімін, жоғары адамгершілік және көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру.
Ерекше назар аудару қажет тиімді қамтамасыз ету органдарының өзара іс-қимыл әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мемлекеттік емес ұйымдар, қызметі бағытталған көмек көрсетуге мұқтаж топтарын, сонымен қатар іскерлік қоғамдастықтың.

Бойынша демографиялық жағдайды жақсарту керек бірнеше бағыттарда:

мәртебесін көтеру, жанұя, әсіресе көп балалы;
заңнамалық түрде белгіленсін басым құқығы көп балалы отбасылардың пәтер алуға және ЖТҚ үшін жер учаскелерін;
қол жеткізу қажет тұрақты мотивация адамдардың отбасылық өмір салты, отбасын үш-төрт баламен;
қажет заң жүзінде уровнять ата-аналар еңбегі кәсіби внесемейным еңбегімен және бұл үшін енгізу «отбасылық еңбекақы»;
проблеманы шешуге начисления зарплаты работника (немесе қызметкердің), өйткені ол әлі де көзделмеген шығыстар қажеттіліктерін отбасы мүшелерінің және жиі жағдайларда жеткілікті болып табылмайды;
қажет демографиялық мониторинг, әсіресе жүктілік екінші және үшінші балаға;
мемлекеттік деңгейде қаржыландыратын емдеу отбасылық жұптардың балалары жоқ;
шетелдік тәжірибе негізінде, материалдық ынталандыру бала;
назар аудару жүйесі тегін ем фертильді жастағы әйелдер.