Тілдік жағдаят туралы мәлімет қазақша
Тілдік жағдаят – белгілі бір географиялық немесе саяси-әкімшілік құрылымдағы бір тілдің немесе бірнеше тілдердің 35жергілікті-әлеуметтік және қызметтік қатынасына байланы-сты өмір сүруі. Әлеуметтік лингвистикада тілдік жағдаят негізгі ұғымдардың бірі болып саналады, біз оны кейінгі тарауда арнайы қарастыратын боламыз. Тілдік жағдаяттың мынадай негізгі әр түрлі белгілері болады: сандық, сапалық, баға беру. Тілдік жағдаяттыңсандық белгілері:1) тілдер саны; 2) тілдерде сөйлеушілер саны (сөйлеушілердің демографиялық қуаты); 3) қоғамдық өмір салалары ішіндегі тілдердің қолданылу салаларының саны; 4) қолданылуы басым тілдер саны. Тілдер санына қарай – монокомпоненттік және поликомпонент-тік тілдік жағдаят түрлері ажыратылады. Жалғыз тілден тұратын тілдік жағдаят өте сирек кездеседі (мысалы, мұндай жағдай Ис-ландияда бар). Демографиялық және қолданыс қуаттылығына қарай қуаты тең және қуаты әралуан тілдік жағдаят болады. Мысалы, Белги-яда тепе-теңділік тілдік жағдаят қалыптасқан (француз және ни-дерланд тілдері). Батыс Африка елдерінде теңестірілмеген тілдік жағдаят орын алып отыр (жергілікті тілдерде сөйлеушілер саны көп болса да, еуропалық тілдердің байланыс қуаты жоғары).Тілдік жағдаяттың сапалық белгілері: 1) тілдік жағдаятқа енетін тілдердің лингвистикалық сипаты – жеке тілдер немесе бір тілдің қосымша жүйелері; 2) тілдер арасындағы құрылыстық-тектік қатынастар болуы (ұқсас, туыс, бөтен-гемогенді не гетерогенді тілдер); 3) тілдердің атқаратын қызметінің маңыздылығы (үйлесетін не үйлеспейтін тілдер); 4) мемлекеттік деңгейде алғанда басым тілдің (метатілдің) си-паты – оның жергілікті не «сырттан келген» болуы (эндоглостық не экзоглостық тілдік жағдаят). 36Тілдік жағдаяттың бағалану белгілері, яғни тұрғындардың тілге деген көзқарастары (қарым-қатынастық қызметі, қолай-лылығы, эстетикалық сипаты, мәдени құндылылығы т.б.) арқылы анықталады. Ішкі бағаны ана тіл иелері, ал сыртқы бағаны – бөтен тіл иелері береді. Тілдік жағдаятты зерттеудің тіл саясатын дұрыс жүргізу үшін маңызы өте зор.