Ақуыздардың бастапқы құрылымы туралы
Ақуыздың үш жақтық кеңістіктегі құрылымы ондағы аминқышқылдардың реттілігіне қарай, ал ақуыздың қасиеттері оның кеңістіктегі құрылымы негізінде қалыптасады. Әрбір ақуыздың үш жақтық кеңістіктегі құрылымы оның дұрыс қызмет атқаруы үшін қажет. Неліктен ақуыздың бастапқы қурылымын білу маңызды болып табылады? Орақтәрізді клеткалық анемиямен байланысты гемоглобиннен ақуыздың бастапқы құрылымының маңыздылығын айқын көруге болады. Аталған генетикалық ауруда эритроциттер оттегін тиімді түрде байланыстыра алмай- Биохимия 141 ды. Сондықтан, эритроциттер орақтәрізді пішінге ие бода бастайды. Аурудың аталуы да осыған байланысты. Орақ тәрізді клеткалар кішкентай қан тамыр- ларынан өтпей, тұрып қалатындықтан қан айналым дұрыс жүрмейді, соның нәтижесінде мүшелер зардап шегеді. Организмде мұндай түбегейлі өзгерістер ақуыздың бастапқы кұрылымындағы аминқышқылдық тізбектің реттілігі бұзылған жағдайда тізбектегі бір аминқышқылы өзгеріске ұшырағанда пай- да болады. Ақуыздардың атқаратын қызметіне олардың бірінші реттік құрылымындағы өзгерістер қалайша әсер ететіндігін анықтау үш ін көп зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Молекулалық биология саласында аминқышқылдардың нақты бір аймағына бағытталған, арнайы сайттық мутагенез әдісін қолдана отырып, ақуыздың құрамындағы белгілі бір аминқышқылының орнын басқа аминқышқылмен алмастыруға болады. Сонан соң, өзгеріске ұшыратылған ақуыздың кеңістіктегі құрылымымен бірге биологиялы қ бел сен діл ігін де анықтауға болады . Аминкышқылдардын осылайша орын алмастыруының салдары акуыздың маңыздылығына және өзгерген аминқышқылына байланысты алуан түрлі бо- лады, оның әсері болмашы ғана немесе ақуыз белсенділігінің толық жоғалуы түрінде болуы мүмкін. Классикалық биохимияда ақуыздың құрамындағы аминқышқылдардың орналасу ретін анықтау әдісі қарапайым болғанымен, зейінділікті қажет етеді. Ол бірнеше кезеңдерден тұрады және дұрыс нәтижелер алу үшін мұқият түрде орындауды талап етеді (5.4-секция). «Б и охим иям ен байланы сты салалар» б ө л ім ін ің келесі такырыбы ақуыздардың аминқышқылдық құрамының тәж ірибелік маңыздылығына арналған. Ақуыздардың аминқышқылдық қ ұ р а м ы о л а р д ы ң т а б и ғ и к ө з ін е (өсімдіктектес немесе жануартектес) бай- ланысты әртүр лі болуы м үм к ін ж ән е адамдардың тағамдануында маңызды орын алатын көрсеткіш ретінде саналады.