Биохимиялық реакциялардың өздігінен жүруі

Тірі клеткаларда қандай реакциялар жүретінін алдын-ала қалай болжап білуге болады? Үдерістердің өздігінен жүре алу мүмкіндігін алдын ала болжау үшін, бос қуат ең тиімді көрсеткіш деп саналады. Ол С әрпімен белгіленеді (бүл көрсеткішке сүйену үшін температура мен қысымның көрсеткіші түрақты болу керектігін айта кеткен жөн). Қуаттың абсолютті түрдегі шамасын өлшеу мүмкін емес, біз белгілі бір үдерістің жүруі барысында қуатта болатын өзгерістерді ғана өлшей аламыз. Бос қуаттағы өзгеріс шамасы —дельта О (А немесе дельта белгісі өзгерісті көрсетеді). АО шамасы белгілі бір үдерістің өздігінен жүруі жайын- да мәлімет береді. Жүйедегі бос қуат көрсеткіші өздігінен жүретін (қуат бөлетін) үдеріс барысын- да төмендейді. Сол себепті АО теріс көрсеткіш болып табылады (АО < 0). Мұндай Биохимия 5 7 реакциялар экзотермиялық, яғни қуат бөле жүретін үдерістер деп аталады. Егер де бос қуат көрсеткішіндегі өзгерістердің шамасы оң болса (АС > 0), ондай үдерістер өздігінен жүрмейді. Ондай үдерістердің жүруі үшін белгілі бір мөлшерде қуат қажет. Мүндай үдерістер эндотермиялық, яғни қуатты сіңіре жүретін реакция- лар болып табылады. Қуат реакцияның екі бағытында да өзгеріске үшырамай, тепе-теңдік күйде болатын үдерістер үшін бос қуат көрсеткіші 0-ге тең (АС = 0). Бос қуаттың өзгергіштік белгісі, АС, реакцняның бағытын көрсетеді: АС < 0 өздігінен жүретін, экзотермиялық немесе қуат бөлетін АС = 0 тепе-теңдік күйдегі үдерістер АС > 0 өздігінен жүрмейтін, эндотермиялық немесе қуат қажет ететін Өздігінен жүретін реакцияға мысал ретінде глюкозаның аэробты жолмен ыдырауын келтіруге болады. Мүнда глюкоза оттегімен әрекеттесіп, көміртегі диоксиді мен су түзіледі және организм үшін қуат бөлінеді. Глюкоза + 6 0 2 — 6С 02 + 6Н20 АС < 0 Өздігінен жүрмейтін реакцияларды ң іш інде АЕФ (аденозинекіфосфат) қосылысының АҮФ (аденозинүшфосфат) қосылысына дейін фосфорлануын атап кетуге болады. Бұл реакция тірі организмдегі зат алмасу үдерістерінен бөлінетін қуат есебінен жүзеге асырылады.