Электрофорез туралы реферат қазақша мәлімет

Электрофорез — зарядталған бөлшектердің электрлік өрістің бойы- мен қарама-қарсы зарядты электродқа қарай қозғалуына негізделген. Макромолекулалардың заряды, пішіні және көлемі әртүрлі болуына байланы- сты, олардың қозғалғыштық қабілеті де әртүрлі болады. Электрофорез әдісінде қағаз және сұйықтық, т.б. көптеген өткізгіштік материалдарды қолдануға бо- латынына қарамастан, ең кең тараған өткізгіштік-тасымалдаушы материал ретінде агароза мен акриламид полимерлерін атауға болады. Бұл бағаналы хроматографияда пайдаланылатын гельдік қосылыстар. Зерттелетін үлгі өткізгіштік қасиеті бар гельге құйылады. Қосылыстар ажырау үшін ,белгілі бір қуат күші бар электр өрісі немесе белгілі бір кернеудегі электр тогы өткізгіштік гель арқылы өткізіледі (5.10-сурет). Гельдегі ақуыздар бір бірінен толық бөлінгеннен кейін, ақуыздың орналасқан жерін анықтау мақсатында гельді 5.11-суретте көрсетілгендей бояйды. Агарозды және полиакриламидті гель арасында қандай айырмашылық бар? Нуклеин қышқылдарын бөліп алу үшін жиі қолданылатын, агароза негізінде жасалған гельдер алдағы тарауларда талқыланады. Ақуыздарды бөлу үшін кең түрде пайдаланылатын электрофорездік гель — полиакриламид болып табылады (5.4-сурет), алайда, кей жағдайларда агароза да қолданылады. Полиакриламидті гель бағаналы хроматографияда қолданылатын түйіршік түріндегі полимер сияқты емес, ол түйіршіксіз матрица түрінде қолданылады. Полиакриламидті- гель электрофорезінің бір түрінде, зерттелетін ақуыздың үлгісін гельге салудың алдында, оны натрий додецилсульфат (808) детергентімен өңдейді. Натрий додецилсульфаттың құрылысы- СН3(СН2)10СН2О8О3Ка+. Арнайы емес адсорбциялау жолымен аниондар ақуыздармен берік түрде байланыс түзеді. Ақуыздың көлемі қаншалықты үлкен болса, адсорбцияланатын аниондардың мөлшері де соншалықты көп болады. 808 ақуыздардың үшінші және төртінші реттік құрылымдарына жауап беретін ковалентсіз байланыстардың барлығын бұза отырып, ақуыздарды толығымен денатурациялайды. Бұл, бірнеше суббірліктерден тұратын ақуыздардағы полипептидтік тізбектердің құрамын талдауға мүмкіндік береді. 8 0 3~ анионының адсорбциялануы нәтижесінде зерттелетін үлгідегі барлық ақуыздар теріс зарядқа ие болады. Сондай-ақ, ақуыздардың пішіні ретсіз бүктелген күйде болады. 808-полиакриламидтік гельдегі электрофорез (8Б8-РАСЕ) барысында, акриламид ұсақ молекулаларға қарағанда ірі молекулаларға төзімдірек келеді. Зерттелетін үлгідегі барлық ақуыздардың пішіні мен зарядтылық көрсеткіші шамамен бірдей болатындықтан, ақуыздарды бөліп алу барысында есепке алынатын негізгі көрсеткіш — олардың көлемі болып табылады: ірі ақуыздарға қарағанда ұсақ ақуыздар тез қозғалады.

Молекулалық-елек түріндегі хроматография сияқты, 808-РАСЕ әдісін де ақуыздардың молекулалық салмағын бағалау үшін қолдануға болады, ол үшін ақуыздар стандарттық үлгілердің жиынтығымен салыстырылады. 5.12-сурет- те көрсетілгендей, көптеген ақуыздардың молекулалық салмағы олардың 8Э8- РАСЕ жүру барысында қозғалуына тікелей ықпал етеді, яғни, олардың қозғалысы молекулалықсалмағынатәуелді. Сонымен қатар, ақуыздарды 808 косылысымен өңдемей, акриламид гелінде бөліп алуға да болады, мүндай жағдайда гельді нативті деп атайды. Ғылыми зерттеу жүмыстарына ақуыздың нативті конфор- мациясы қажет болған жағдайда осы әдіспен бөлген тиімді. Алайда, бұл жағдайда ақуыздардың қозғалғыштығы мен олардың көлемі арасында тікелей байланыс болмайды, өйткені гельдің төмен қарай жылжуы ақуыздың көлеміне, пішініне және оның зарядтылығына, яғни, үш өзгермелі көрсеткішке тәуелді болады. Изоэлектрлік топтау — гельдік электрофорез әдісінің тағы бір түрі бо- лып табылады. Әртүрлі ақуыздардың титрленетін топтары да өзгеше болып келетіндіктен, олардың изоэлектрлік нүктелері де бірдей болмайды. Еске са- ла кетейік (3.3-секция), ақуыздарда, аминқышқылдарында немесе пептидтер- де жалпы зарядтылық болмаған жағдайдағы рН мәні изоэлектрлік рН (рі) деп аталады. рН мәні изоэлектрлік нүктеге, яғни, рі жеткен кезде, оң зарядтардын саны мен теріс зарядтардың саны теңеледі. Изоэлектрлік топтау тәжірибесінде қолданылатын гельдің рН градиенті болады, ол электрлік өрістің градиентіне параллельді болып келеді. Электр орісінің әсерінен ақуыздар гельдің бой- ымен жылжи бастайды, жылжу барысында олар рН мәні әртүрлі болып та- былатын аймақтардан өтетіндіктен, ақуыздардың зарядтылығы да өзгеріп отырады. Тәжірибенің соңында әрбір ақуыз өзінің изоэлектрлік нүктесіне жетеді, атап айтқанда оның жалпы заряды нөлге теңелетін нүктеге жетеді. Изоэлектрлік нүктесіне жеткен ақуыз әрі қарай жылжымайды. Гельдегі әрбір ақуыз өзінің рі нүктесіне сәйкес келетін аймаққа келіп тоқтайды және сол жерден қозғалмайды. Бұл оларды тиімді түрде бөліп алуға мүмкіндік береді. Екі өлшемді деп аталатын гельдік электрофорез (2-0 форматтағы гельдер) әдісі бір жағынан изоэлектрлік топтау арқылы, ал екінші жағынан 90° 808- РАСЕ жүргізу арқылы ақуыздардың бөлініп, таралуын күшейтуге мүмкіндік береді (5.13-сурет).