Ұңғымаларды шоғырландыру жүйесі

Шектелген платформа ауданы мен эстакадаалды аудандарды рационалды пайдалану үшін ұңғымаларды шоғырландыру жүргізіледі, ол бір жағынан, гидротехникалық ғимараттар саны мен олардың құрылыс шығындарын азайтады, ал басқа жағынан, түптерді тіктемеу қажеттілігі туындаған соң ұңғыманың ұзындығы , бекіту шығындары артып бұрғылау шығындары көбейеді. Кен орындарындағы шоғырлар саны құрылыс пен бұрғылау шығындары минимал болатындай таңдалуы керек. Табанның бағасы құрылыс нүктесіндегі теңіз тереңдігіне, шоғырдағы ұңғыма санына жəне бір уақытта жұмыс істейтін станоктар санына тəуелді. Бұл қатарға монтаждау-демонтаждау жұмыстарының бағасы мен бір табан шеңберінде мұнараны жаңа нүктеге тасу шығындарын қосу қажет.

Мұндай мəселенің кешендік шешімі жеке міндеттерге бөлу, яғни еңкіш ұңғымалар бағасының түп мен саға координаталарына жəне ұңғымаларды шоғырландырудың оңтайлы сұлбасына тəуелділігін анықтау арқылы жүргізіледі. Соңғыны шешу үшін еңкіш ұңғымалар бағасының түбі мен саға координаталарына, ұңғыма торына, теңіз тереңдігінің картасына, түпке байланысты табан құнына, жұмыс істейтін бұрғылау станоктарының санына жəне табандағы ұңғымалар санына, монтаждау-демонтаждау жұмыстарының бағасына жəне мұнараларды тасу бағасына тəуелділігін зерттеу керек.

Оңтайландыру критерийі ретінде табан құрылысы мен ұңғымаларды жүргізудің жалпы шығындарын алады. Сонымен катар, табандағы максимал ұңғымалар саны мен вертикальдан максимал ауытқуға шектеулер қойылуы мүмкін. Бұл мақсаттар үшін НИПИ «Гипроморнефтегаз» М-200 электронды есептеу машинасы үшін алгоритмдер мен бағдарламалар құрастырған. Мəселенің шешімі табан түрі, олардың саны мен құрылыс орны, əрбір табандағы ұңғымалар саны болуы мүмкін. Айта кететін бір жайт алгоритм соңғы шешім іздеу барысында аралық нəтиже – шоғырландырудың сұлбасын алуға болатындай құрастырылған.

Бірінші кезеңде еңкіш платформалардың оңтайлы профильдері есептелген жəне осы ұңғымалар бағасының ауытқуға тəуелділігі алынған, ол шоғырландыру мəселесін шешуде пайдаланылған. Екінші кезеңде тереңдігі 4750 м гипотетикалық кен орын үшін ұңғымаларды шоғырландырудың оңтайлы сұлбасы есептелген. Есептеулер нəтижесі көрсеткендей, шоғырлардағы ұңғымалардың оңтайлы саны 35-40 арасында болады. Сонымен қатар, ұңғымаларды қызметтің барлық кезеңдерінде қалыпты үздіксіз пайдалану мен жөндеу мəселесі туындайды.

Соңғылары ауданы бойынша қосымша блоктар мен олардың арасына аралық бөлімдер салу арқылы артуы мүмкін. Бір шоғырландыру ауданында сағада 2-ден 24-ке дейін ұңғымалар орналастырылады. Ұңғымаларды шоғырлап орналастырудың кемшіліктеріне олардың сағаларына тербелмелі-станоктарды орнату қолайсыздығы мен ұңғымалар бір-біріне жақын орналасқандықтан оларда жөндеу жұмыстарын жүргізуге қолайсыздығын жатқызуға болады. Ұңғыма сағасын біртекті орналастыруда ұңғымалар бір қатарда бір-бірінен 8-10 м қашықтықта орналастырылады. Алайда, техникалық-экономикалық зерттеулер бойынша, материалдықтехникалық құралдар мен МНС металын үнемдеу үшін, олардың сағасының арасындағы қашықтықты техника қауіпсіздігі ережелерін сақтай отырып 1,3-1,5 м-ге дейін қысқартады.

Бұрғылау кезінде ұңғыма сағаларын орналастырудың: екіоқпанды параллель, екіоқпанды кезекті, төртоқпанды параллель, төртоқпанды кезекті, арнайы мұнара қолданумен көпоқпанды кезекті əдістерін бөледі. Біроқпанды кезекті əдісте əрбір көтерілген табаннан бір ұңғыма бұрғыланады. Бұл əдіс ұңғымаларды шоғырландыру дами бастағанда кең таралды. Ұңғыма сағаларының орналасуы бірқатарлы немесе екіқатарлы болуы мүмкін. Екіоқпанды сұлба бойынша (4.7-сурет) ұңғыма оның осінің ұңғыманың төменгі табанының геометриялық центрінен шығырға қарай 0,6 0,75 м қашықтыққа жылжуымен бұрғыланады. Мұнараны төсенішпен биіктігі 0,146 м жүктердің алдыңғы аяқтарына иеді. Бірінші оқпанды бұрғылау аяқталғаннан кейін екіншісіне көшеді.

Бұл əдістің артықшылығы металды, материалдық-техникалық құралдарды үнемдеу жəне жұмысты ұйымдастыруды оңайлату болып табылады. Көпоқпанды бұрғылаудың əрі қарай дамуы бір табаннан бұрғыланатын ұңғымалар санының артына байланысты. Сонымен қатар келесі нұсқалар мүмкін. Бірінші жəне екінші оқпандарды бұрғылау үшін сəйкес жаққа иетін ВМ-41 мұнарасын пайдаланады, ал үшінші жəне төртінші оқпандарды бұрғылауда мұнараларды июмен жəне шығыр мен күштік агрегаттарын ротормен бірге бір уақытта мұнара орталығынан оңға немесе солға 0,75 м жылжыту арқылы жүргізеді. Бірінші жəне екінші оқпандарды екіоқпанды əдіске қарай иілетін ВМБ-150 мұнарасын қолданып бұрғылайды, ал үшінші мен төртіншіні – мұнараның тік жағдайында кронблоктың, лебедканың жəне күштік агрегаттың мұнара орталығынан сəйкесінше, 0,75 м солға жəне оңға орын ауыстыруымен бұрғылайды.

Бұрғылауды шатырасты табаны кеңейтілген ВМ-41 мұнарасының көмегімен жүргізеді: əрбір екі минут сайын жаңа оқпандарды бұрғылау үшін мұнараның аяғының астына қосымша свайлар толтырады. Бұл сызбада пайдалану жағдайлары қатты қиындайды жəне шатырасты табан мен толықтай платформаның құрылысының бағасы артады. Келтірілген нұсқаларды талдау, теңіздік мұнай газ кен орындарын игеру мен пайдалану тəжірибесі көрсеткендей кең таралған ең жақсы əдіс ретті екіоқпанды бұрғылау болып табылады.

Бір шатырасты табаннан екіжəне төртоқпанды əдіспен бұрғыланған ұңғымаларды пайдалану жəне жөндеу жабдықтарын осылай орналастыруға, олардың технологиялық процестерді еркін жүргізуге мүмкіндік беретін конструктивті модификациясына арнайы талаптар қояды, мысалы: ШСН-ды басқалардың жұмысына зиян келтірмей бір немесе бірнеше ұңғымаларда бір уақытта қозғалту, жөндеу жəне пайдалану.

Артем, Гюргян-теңізі, Мұнайлы Тастар кен орындарында көптеген ұңғымалар бір шатырасты табаннан қатарлар арасындағы қашықтық – 1,5, қатардағы ұңғымалар арасындағы қашықтық – 4 м екі ұңғыманы бұрғылау сызбасымен бұрғыланған. Алаңдағы шатырасты табандарының осылай орналасуы мен ұңғымалар арасындағы қашықтық осындай болғанда дұрыс пайдалану мен ұңғымалардың біреуін жөндеу келесі шарттарды сақтағанда ғана мүмкін болмақ. Шатырасты табандар трактор-көтергішке алдыңғы жəне артқы жақтардан еркін өтуі керек, ал ұңғыма астында көтергіш мұнара орналасса, құбырларды төсеу, жабдықтау мен аспап қарастырылуы керек.

Теңестіру тербелмелі-станок кривошипінің доғасында бекітілген жүктердің орындарын ауыстыру арқылы роторлық əдіспен жүргізіледі. Шоғырлық ұңғымадағы ағымдық жөндеу жұ мыс тарында тілшенің 90° бұрылуы ұңғыма сағасының астындағы кеңістікті босатады жəне ұңғымаларды жөндеуге мүм кіндік туғызады. «Артемнефтегаз» МГӨБ теңіздік шоғырлы платформаларындағы балансирсіз станок-качалкаларды пайдалану тəжірибесі олардың жоғары нəтижелігін көрсетті.

Осы жағдайлардың əрқайсысы белгілі бір артықшылықтар мен кемшіліктерге немесе шектеулерге ие. Суүсті платформасы сағалық жабдықты теңіз бетіне орнату үшін қолданылады. Мұндай орналасуда жабдықты бақылау мен жөндеу қиын да, оны құрастыру бағасы мен уақыты үлкен де емес. Суасты жиынтыққа қарағанда, аса күрделі емес жабдығы бар суүсті жиынтығын дайындау оңай. Суүсті платформасы бар сағалық жүйені қолдану теңіз тереңдігі мен бұрғылау ауданының метеорологиялық жағдайларымен шектеледі. Теңіздің үлкен тереңдіктерінде суүсті платформалы ЖБҚ (БК, ЖБЖБҚ) ауытқу салдарынан бұрғылау, субөлгіш бағаналарға тік жəне көлденең күштер түсіруге болады.