Қазақстан экономикасының даму кезеңдері туралы

Экономика дамуының бірнеше кезеңнен тұрады. Белгілі болғандай, Қазақстан өзіне үлкен аумағы бар табиғи байлықтарды және тиісінше, инвестициялық тұрғыдан тартымды ел болып табылады. Негізінен дамуының үлкен болашағы бар сала, туризм, балық, орман шаруашылығы, агроөнеркәсіптік кешен. Атап айтқанда, жалпы жер аумағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы құрайды 93,4 млн. га, оның ішінде 23,4 млн. гектар жатады егінді жерлер. Сонымен қатар, бүгінгі таңда суармалы жерлер пайдаланылады тек 1,4 млн. гектар. Қазақстан экспорттайтын астықтың 70 елдің қатарына 10 жетекші әлемдік экспорттаушы бидай. Бүкіл астық өнімінің рекордтық көрсеткіш шығымдылығы қол жеткізілді 2011 жылы -17 цн-1 гектар. Сондай-ақ, тарихи республикасында мал, өсіріледі астам 6,4 млн. бас ірі қара мал, 17,9 млн. бас қой, 1,6 млн. жылқы, одан 32,7 млн. бас құс бар. Алайда, қарамастан, бұл бар үлкен мүмкіндіктер өндіру үшін, бәсекеге қабілетті және экологиялық таза өнім, 180 млн. гектар табиғи жайылым пайдаланылады тек 33%. Сондай-ақ, бүгінгі проблемалар бар ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен: өңделеді тек 24% өндірілген ет, 34% сүт, 5,2% — ға, жемістер және көкөністер. Осылайша, қарамастан, әлеуеті зор аграрлық секторды дамыту, бар әлсіз бөлігін өнімді қайта өңдеу. Қажет атаулы ынталандыру салаларын, өнім шығару, олардың деңгейін арттыруға, жұмыспен қамту өсуі, отандық өндіріс және экономикалық тұрақтылық. Бұл жағдайда, үшін жағдай жасай отырып, өсу ауыл шаруашылығы өнімін өндіру, экономикалық базасы құрылады дамыту үшін осындай салаларды, қайта өңдеу, машина жасау, көлік, сауда. Сонымен қатар, азық-түлік секторын дамыту кепілі болып табылады әлеуметтік тұрақтылық.
Тиісінше, дамыту үшін иә версификации экспортқа бағытталған ауыл шаруашылығы өндірісін назар аудару қажет, инвестициялық жобаларды іске асыру сияқты бағыттар бойынша: — желісін дамыту сүт фермаларын құру; — желісін жаңғырту және астық қоймаларын, көкөніс қоймаларын және жылыжай құру; — құс фабрикаларының желісін дамыту; — өндіру мен биязы жүнді қайта өңдеу; — экспортының инфрақұрылымын дамыту, отандық астықтың және оның терең қайта өңдеу; — құру, асыл тұқымды шаруашылықтар-репродукторлар; дамыту, ет өңдеу кешендерін, өндірісті блогты ет және ірі кесекті нарезок вакуумдық қаптамада.

Аясында осы мәселелерді шешу мақсатында экономиканы әртараптандыру бүгінгі таңда белсенді түрде жүзеге асырылуда Мемлекеттік Бағдарламасы үдемелі индустриялық-инновациялық даму (ҮИИД мб), оның мақсаты — орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз арқылы экономиканы әртараптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру, құру және дамыту, шикізаттық емес экономика. Бұл мемлекеттік бағдарлама іске асырылуда, 3-ші бағыттары:
— максималды қайтарым табиғи ресурстар (өңдеу тереңдігі шикізатты, шектес өндірістердің дамуы, энергия тиімділігі);
— тиімділігін арттыру, адами ресурстар (еңбек өнімділігі, тарту тиімсіз жұмыспен қамтылған халық);
— іске асыру геосаяси әлеуетін барынша іске асыру, КО — нарығы 170 млн. адамды жаулап ұстанымын делдал бойынша сарапшысы, Азия және ТМД)
ҮИИДМБ міндеттері мыналар болып табылады:
— дамуын қамтамасыз ететін басым секторларын әртараптандыру мен бәсекеге қабілеттілік өсуін;
— индустрияландыру үшін қолайлы ортаны құру;
— экономикалық өсу орталықтарын қалыптастыру негізінде экономикалық әлеуетті ұтымды аумақтық ұйымдастыру;
— қамтамасыз ету тиімді өзара іс-қимыл процесінде мемлекет пен бизнестің экономиканың басым секторларын дамыту.
Үшін осы стратегияны іске асыру құрылды негізі ретінде қабылданған Ұлттық жоспар бойынша инвестициялар, соның салдарынан өзгерістер енгізілді, 50-ден астам заңдар қабылданды, 3 жаңа заң — Мемлекеттік қолдау туралы «» индустриялық-инновациялық қызметті ТУРАЛЫ», «ЕЭА Туралы», «энергия тиімділігі және энергияны үнемдеу», бекітіліп, 23 салалық бағдарлама, айқындалған басым 20 инвестор ел және 136 технологиялық көшбасшылар бойынша жұмыстар жүргізілді 270 меморандумдар мен келісімдер сомасы 20 млрд АҚШ долларын, әзірленген мастер-жоспарлар нақты іске асыру тетіктері бойынша институционалдық, инфрақұрылымдық және инвестициялық аспектілер Тұжырымдамасы әзірленді инновациялық дамытудың 2020 жылға дейінгі жергілікті атқарушы органдар құру бойынша жұмыс жүргізілуде инвесторларға қызмет көрсету Орталықтары (ИҚО) [3]. ҮИИДМБ шеңберінде ұлғайту жоспарланып отыр ЖІӨ-нің 7% — ға жыл сайын 5 жыл ішінде отырып, 2010-2014 жж., өңдеуші өнеркәсіпті дамыту 12,5% — ға дейін ЖІӨ-нің 2014 жылға қарай (1-кесте).
gffЗначимая рөлі ауыл шаруашылығы секторының ел экономикасындағы сипатталады, жұмыспен қамту еңбек, бұл секторда шамамен 30% барлық жұмыс күшінің. Предоолагаемый жыл сайынғы ЖІӨ өсімі ауыл шаруашылығында көзделіп отыр шамамен 9-10% — ға қарсы 7% — ға өсуі белгіленген, 2014 жылға қарай, сондай-ақ күтілетін еңбек өнімділігін екі есе, 2008 жылдың деңгейінен есебінен өндіріс көлемін ұлғайту; өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігін кемінде 1,5 есеге артты. 3 жыл ішінде үдемелі индустриялық даму нақты ЖІӨ өсімі 122%. Оның ішінде 119% — ды, өңдеу өнеркәсібі, негізгі драйвері болып табылады — машина жасау, жеңіл өнеркәсіп, химия өнеркәсібі және фармацевтика. Бойынша жинақталған тікелей инвестициялар Қазақстан болып шықты бірінші орында, ТМД бойынша. Кейбір деректер бойынша, итоги первого квартала 2013 жылғы көрсеткендей, Қазақстан-1 орында ЖІӨ өсу сәрсенбі, БЭК елдері. Индустрияландыру Картасы аясында құрылған 41 мың жұмыс орны, өнеркәсіпте — 85 мың жұмыс орны сәйкес басқа да бағдарламалары құрылды, тағы 45 мың жұмыс орны ашылды. Статистикалық деректер бойынша ҚР Ұлттық Банкінің кезеңде 1993 жылдан 2012 жылға дейін Қазақстан экономикасына барлығы тартылды 165,5 млрд. доллар тікелей шетелдік инвестициялар (ТШИ), оның ішінде тек 9 айында 2012 жылы — 17 млрд. доллар ТШИ-ді. 2012 жылы негізгі капиталға салынған инвестиция көлемі көлемі 597 млрд. теңге, яғни 18,1% — ға көп 2011 жылы.

Басынан бастап Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан бүгінгі күнге дейін инвестор елдер негізгі инвесторлар Нидерланды — 25% (38,3 млрд. доллар), АҚШ -14,8% (22,6 млрд. АҚШ доллар), Ұлыбритания — 7,5% (11,5 млрд. доллар), Франция — 6,1% — ға (9,3 млрд. АҚШ доллары). Соңғы жылдары байқалады үлкен көлемі тікелей шетелдік инвестициялардың ағынын Қытайдан — 4,1% (6,3 млрд. АҚШ доллары), Италияда — 3,8% (5,9 млрд. доллар) және Ресей Федерациясында — 35% (5,3 млрд. АҚШ доллары). Тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміздің экономикалық қызмет түрлері бойынша ТШИ неғұрлым көп ағыны кәсіби, ғылыми және техникалық қызметі: — геологиялық барлау және іздестіру жүргізу » 60,8 млрд. АҚШ долларын (39,9%); — тау-кен өндіру өнеркәсібі мен карьерлерді игеруге — 47,4 млрд. АҚШ доллары (31,09%); — өңдеу өнеркәсібі — 15,8 млрд. доллар АҚШ (10,4%).
Өткізілген мониторинг шеңберіндегі 2012 жылдың қорытындысы бойынша үлесі отандық тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді жалпы сатып алу көлемінде 8,7 трлн. теңге мониторингі субъектілерінің 57,6% құрады, ал 2011 жылдың қорытындысы бойынша осы көрсеткіш 55,3% — ға өсті. В монетарном мәндегі сатып алу көлемі, отандық өнімнің мониторингінің барлық субъектілерінің артты 1023,5 млрд. теңге. Мамандардың пікірі бойынша, 2014 жылға дейін іске асыру шеңберінде мемлекеттік үдемелі ин,оустриально-инновациялық даму тартады экономиканың шикізат емес секторына 30 млрд. АҚШ доллары жобаны іске асыру жоспарланып отыр, барлығы-162 ірі жобаны жалпы инвестиция көлемі 6,5 трлн. теңгені құрап, 40% — нан ЖІӨ-нің еліміздің және жәрдемдеседі 200 мыңнан астам жаңа жұмыс орны ашылды.
Бүгінгі күні ҮИИД мб аясында аяқталды секілді жобалар Атырау ЖЭО кеңейту, 75 МВт, Мойнақ ГЭС қуатын беру, құрылысы, қосалқы станциялар гАлматы мен Алматы облысында тілеп қобыз сарайының » ко-ады-2011, Орал ГТЭС салу, қуаты 54 МВт ГТЭС Ақшабұлақ кен орнында қуаттылығы 87 МВт), Мойнақ СЭС қуаты 300 МВт. Қалпына келтірілген №2 энергоблок арналған Ақсу ГРЭС-і, қуаты 325 МВт болатын энергоблок № 8 Екібастұз ГРЭС-1-де қуаты 500 МВт. Қорытындысы бойынша, 2012 жылы елімізде өндірілген 90,2 млрд. кВт/сағ электр энергиясы.
Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес ИЖТМ қайта қарады экспортталатын өнімдер анықтады ұзақ мерзімді мастер-жоспарын, соның салдарынан анықталды 55 өнімдерін жоғары қосылған құны бар, олар да жүргізуге болады, бұл ретте игеру, оның 36-сы жоспарланған, 2020 жылға дейін. Жалпы, өңдеу, экспорт тарихи рекордқа жетті — 25,5 млрд. долл. АҚШ доллары болса, экспорт түпкілікті прод/аңа редакцияда-4 млрд. долл. АҚШ. Осылайша, дайын тауарлар экспорты-ға өсті 30% — ға, өңделген — 15% — ға, ал экспорт көлемі 5% өсті. Сәйкес жол картасының 2015 жылға дейін сқо-да 872 жоба, жалпы инвестиция көлемі 11,5 трлн. теңгенің 421 мың жұмыс орнын, оның ішінде 350 инновациялық нысандарды, атап айтқанда, өңдеуші өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында және т. б. елімізде Алғаш рет іске қосылды өндірісі автомобиль, тепловоз, ұшақ, теміржол, машина жасау 18 есе, автомобиль жасау -дб. Бағдарламаларға сәйкес жоспарланады құрылысы бір жарым мың шақырым жаңа темір жол, мыңдаған шақырым жолдар. Мемлекет Басшысының тапсырмасы бойынша іске асыру басталды мега-жобаны «Қазақстан — Жаңа Жібек Жолы».
ҮИИДМБ шеңберінде 2015 жылдың аяғына дейін кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын болады отандық мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту. Бұл үшін Атырау газохимическому кешені қажет инвестициялар 6,3 млрд АҚШ долларын құрайды, бұл болашақта жүзеге асыруға мүмкіндік береді шығару отандық пропилен мен полиэтилен. Өсуіне байланысты өндіріс, табиғи газ, құру жоспарланып отыр базасында Қарашығанақ газ өңдеу зауытының қуаты 5 млн. текше метр жылына. Шу қаласында құрылысы, химиялық парк, онда құрылды 16 өндірістерді, соның ішінде маңызды ауыл шаруашылығы агрохимия және бейорганикалық химия.
Қостанай облысы бойынша жоба іске асырылуда Ломоносов темір кен орнын игеру қорлары С1 категориясы бойынша құрайды 77,240 млн. тонна, С2 санаты бойынша — 34,648 млн. тонна. Жобаны әзірлеуші болып табылады «Ломоносовское» ЖШС қатысуымен инвестициялық серіктес * канадалық компания «КазахМинералс». Аталған инвестициялық жоба шеңберінде мемлекеттік-жеке меншік әріптестік (МЖӘ) болжайды толық кен орнын барлауға және өндіруге деңгейінде 23,1 млн. тоннаға, сондай-ақ тау кен байыту комбинатының құрылысы. Құрылысы аяқталып, қуаты 300 МВт Мойнақ ГЭС, белсенді түрде жүзеге асырылуда, Шардара ГЭС-ін жаңарту, сондай-ақ қуатын кеңейту, Екібастұз ГРЭС-1 және ГРЭС-2. Елеулі нәтижелері қолдау !оса! соп!еп! қол жеткізілді «ҰК «АҚ Қазақстан Сол!р Жолы» (ҚТЖ). Қазіргі уақытта барлық арнайы киімдерді және тоқыма өнімдерін, сондай-ақ материалдар, жолдың жоғарғы құрылысын (қоспағанда рельстер және кейбір түрлерін бекіту) компаниясы жүргізеді, сатып алу тек қана отандық өндірушілерден. Сонымен қатар, жасалған, қазақстандық кәсіпорындармен ұзақ мерзімді шарттар жеткізу үшін жылжымалы құрамды сомасы 530 млрд. теңге. Құру осы бағыттың машина жасау ҚТЖ арқылы жүзеге асырады технологиялар трансферті бірлесе отырып, әлемдік жетекші компаниялар қатысты, олардың арасында «Трансмашхогданг». Бұл ретте әрбір жоба көздейді өндіруді оқшаулау жұмысын жиынтықтаушы және қосалқы бөлшектер. Тепловоз шығаратын зауыттар, жолаушылар және жүк вагондары қазірдің өзінде прорабатывают бұл 40-жергілікті машина жасау кәсіпорындарының мүмкіндік беретін, 2015 жылы жеткізу деңгейін олардың оқшаулау 50% — ға дейін. Сондай-ақ «ҰК» Қазақстан Темір Жолы іске қосты қозғалысы екі теміржол желілері: Жетіген-Қорғас және Өзен — Түркіменстанмен мемлекеттік шекара. Сонымен бірге, пайдалануға берілген кәсіпорын жүк вагондарын шығаратын Екібастұздағы және жолаушылар вагондарын Тайдо.
АҚ «КЕООС» жүзеге асырады жаңартуға, ұлттық электр желілері мен қосалқы станциясын салу «Алма» 500 КВ электрмен жабдықтау сенімділігін қамтамасыз ету Алматы ретона. Мұнай-газ құрылысы жүргізілуде Бейнеу-Шымкент газ құбырын, мұнай-химия — шығару бойынша кешен Атырау МӨЗ жұпарлы көмірсутектерді. Арттыру және елдің экспорттық әлеуетін және көшу кәсіпорындардың неғұрлым жоғары бөліністерге жолданды салу интеграцияланған газ-химия кешені Атырау облысындағы күкірт қышқылы зауытын қайта жөндеу, қуаты жылына 180 мың тонна Ақмола облысы Степногорск қаласында, сондай-ақ өндірісті құруға жол битумы Ақтау пластикалық массалар зауытында.

Телекоммуникация секторында «Қазақтелеком» АҚ «жобасы жүзеге асырылуда желілерінің Құрылысы РТТН» мүмкіндік берді жеткізу орташа жылдамдықты кең жолақты икгернет 16 Мбит/с дейін Астана және Алматы қалаларында, ал облыс орталықтарында аталған қызмет ұсынылатын болады — 2016 жылы. Инновациялық жоба ҮИИД бағдарламасы шеңберінде жатады өндірісін құру жөніндегі жобаны фотоэлектр модульдері қазақстандық кремний негізінде КА2 РУ сатылатын «АҚ, «Қазатомөнеркәсіп » ҰАК». Көріп отырғанымыздай, нәтижелері бойынша ҮИИДМБ іске асыру әсерлі, бірақ, сонымен қатар, кейбір олқылықтар мен кемшіліктерді, осыған байланысты мемлекет басшысының тапсырмасы әзірлеу 1 қарашаға дейін, 2013 жылғы Тұжырымдамасын ҮИИДМБ екінші бесжылдығын ескере отырып, анықталған кемшіліктерді. Осы Тұжырымдама ынталандыруға бағытталуы кеңейту, жаңа өндірістік қуаттарды шикізаттық емес сектор мен көшуін қамтамасыз ету, 2018 жылға қарай бюджет шығыстарын қаржыландыру қатысуынсыз мұнай кірістер. Бұл ретте негізгі назар бағытталған сұрақтар әзірлеу сценарийлер индустриялық-инновациялық даму, таңдау бойынша ұсыныстар, басымдықты салалық секторлар мен кластерлерді талдау, өндірістік саясаттың үздік халықаралық тәжірибелерін. Бағдарламаны табысты іске асыру үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту қамтамасыз етуге ықпал экономиканың орнықты және теңгерімді өсуін арқылы, тұтас алғанда, экономиканы әртараптандыруды және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру және ұзақ мерзімді кезеңде. Бұл барлық дамытуға мүмкіндік береді «болашақтың экономикасын» және, осылайша, құру үшін негіз даму постиндустриялық экономиканың.