Қазақстан Республикасы Қаржы корпорациялары

Сауықтыруға қаржы саласы Қазақстанда 1999 жылдың мөлшерінде пайда алынды 101508 млн. теңге. 2000 жылы ол құрады 94119 млн. теңге, яғни 93% пайда алдыңғы кезең. Кәсіпорындардың қаржылық жағдайының жақсаруы 1999 жылы қол жеткізілді, негізінен, өнеркәсіп кәсіпорындарының, соның ішінде кен өндіру және өңдеу өнеркәсібі, ал кәсіпорындарында электр энергиясын өндіру және бөлу, газ және су өндіру мен шығындар құрады 59213 млн. теңге. Себебі теріс қаржылық нәтижеге ие болды, бірінші кезекте, төмен тиімділігі басқару компаниялары. Жалпы шығындар сомасы 51,3% — ды ќўрады кәсіпорынның меншігіндегі шет мемлекеттердің, олардың заңды тұлғалары мен азаматтарының.

Тау-кен шығындылықты болды таратылуы 1998 ж., рентабельділік деңгейі күрт өсіп, 27,9-дан 45,1% — ға өсті. Бұл, ең алдымен, есебінен жоғары шикізат бағасының әлемдік нарықтарда. Жағдай өңдеуші өнеркәсіп ұқсас, алайда, табыстылық деңгейі мұнда айтарлықтай төмен. Ерекше ереже — сала бойынша өндіру және тұтыну, электр энергиясын, газ және су. Ол қатарына кіреді, табиғи монополиялар тарифтері, мүдделерін қорғау мақсатында халықтың мемлекетпен реттеледі. Жалпы көрсеткіштер әзірше теріс болғанымен, шығындылық деңгейі қысқарды 19,9% — ға дейін 2,1% — ға өсті. Болашақта реттеуге тарифтерді мемлекет арқылы шығындарды азайту өзінде өндіру жетілдірумен, технологиялық даму саласына ауысады рентабельді.

Дәстүрлі түрде негізгі көзі кәсіпорындардың меншікті қаражаты болып табылады жарғылық капитал және капитал қайта бағалау негізгі құралдар. Өсуімен төмендету 1997-1999 жылдары қаржыландыру кәсіпорындардың меншікті қаражаттарының үлесі өсіп 45% — ы, 1997 ж. дейінгі 49 — 2004 -., Тиісінше, осы үлесі қарыз қаражатын қаржыландыру артады шамалы: 55-65% — ға дейін. Сонымен қатар, үлесі капитал, алынған негізгі құралдарды қайта бағалаумен (қосымша төленбеген капитал) әлі де өте зор: 1998 ж. — 51%, 2004 жылы — 6% жалпы сомасының меншікті қаражаты. Бұл серверлік көрсеткіші анықтайды қаржылық жағдайын жақсарту, ірі корпорациялар есебінен орнатуды активтері көлемінің ақшалай қаражат.

Жүреді үрдісі елеулі үлесін төмендету жарғылық капитал мен бөлінбеген табыстың құрылымында меншікті қаражат салыстырғанда 1999 ж. Құрылымы қарыз қаражатын қаржыландыру кәсіпорындар қызметінің қорытындысы бойынша 1997-1999 ж. ж. қатысты тұрақты байқалады өсу үрдісі ұзақ мерзімді көздерінің 32-ден 42%. Үлесі ұзақ мерзімді міндеттемелер жыл аяғындағы 2003 ж. 41% — ды құрады, ағымдағы міндеттемелердің — 59, басқа кредиторлық берешек, есептелген соңына 2002 ж. — 22%. Алайда несиелер үлесі банктердің ұзақ мерзімді міндеттемелер деңгейінде 17, ал ағымдағы — ден астам 9% — ға өсті. Бұл төмен дәрежелі қатысу, банк секторының нақты экономика саласында.

Активтерінің құрылымында кәсіпорындардың талданып отырған кезеңде 65% — ын ұзақ мерзімді және 36 — ағымдағы. Құрылымында ағымдағы активтердің көрінеді үлесін азайту дебиторлық және тауар-материалдық қорлардың ұлғаюы, ақшалай қаражаттары. Төмендеуі тауарлық-материалдық қорлардың өсуіне байланысты сату көлемінің, неге ықпал етті кіріспе өзгермелі айырбас бағамы, обернувшегося баға бәсекеге қабілетті отандық тауарлар мен қызметтер. Алайда, мәселе өзара төлем жасамау, наращиваемых жыл, әлі остра.

Үшін 1999-2003 жж. 36% — ы қаржы ресурстарын шоғырланған тау-кен өндіру өнеркәсібінде, ал оның 60 пайызы — несие внебанковских учреждений (шетелдік инвестициялар); өңдеуші өнеркәсіп — 20%, тұратын кредиторлық берешек тауарлар үшін несиелер внебанковских учреждений және өзге де көздер. Салаларында өндіру электр энергиясын, газ бен су, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлік және байланыс негізгі көздері болды кредиторлық берешек тауарлар, бюджетпен есеп айырысу және басқа да көздері. Астам 16% — ы бюджет алдындағы берешекті шоғырланған кәсіпорындарында электр энергиясын өндіру және бөлу, газ және су.

Қарағанда тау-кен өндіру, өңдеу өнеркәсібі мен өндірісі бойынша саланың электр энергиясын, газды және суды поддерживамых тікелей инвестициялар, құрылыс және әсіресе көліктегі жиынтық берешегі өсуде. Бұл түсіндіріледі әр түрлі деңгейлері, өндірістің тиімділігін, соңғы ол айтарлықтай төмен. Алайда, ереже айқындайтын, банк кредиттерін, задолженностями, бюджет алдында еңбек ақы төлеуге, түрлі жағдайға байланысты жиынтық берешегі. Жүреді оның өсуі тау-кен өндіру және өңдеу өнеркәсібі қарамастан қаржылық жағдайын жақсарту осы саладағы.

Статистика Агенттігінің деректері бойынша ҚР статистика бойынша сипаттайтын, 1 шілде 2000 ж. кәсіпорындардың өзара есеп айырысу жағдайы мен ұйымдар экономиканың негізгі салаларының үлесі мерзімі өткен дебиторлық берешекті құрайтын 30-дан астам% жалпы дебиторлық берешекті шаруашылық жүргізуші субъектілердің нақты баламалы бестен бір бөлігін өндірілген бірінші жарты жылдығында жалпы ішкі өнімнің (ол, белгілі болғандай, нақты мәнде тиісті кезеңіне 1999 ж. — 10,5% — ға өсіп, номиналды маңызы бар 1057,3 млрд. теңге).

Нақты есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек кәсіпорындардың деректеріне негізделген ресми статистиканың, айқындайды, бұл мерзімі өткен берешек сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің тиеп жөнелтілген тауарлар мен қызметтерді қазақстандық өндірушілердің құрады 37,4% — ы осы түрінің дебиторлық берешек. Бұл салыстырмалы түрде қарай ЖІӨ көлемі келеді 16,8% — ға өсті.

Туралы деректер ауқымында өзара берешегінің жеткізу үшін өндірілген өнімдерін көрсете алады және статистика кәсіпорындардың берешек бойынша жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу. Әрине, деректерді салыстыруды мерзімі өткен дебиторлық берешекті соңындағы жарты жылдық жалпы көлеміне жүргізілген Қазақстанның экономикасы осы кезеңде тауарлар мен қызметтердің көрінеді емес, сыпайы. Өйткені, жинау мерзімі өтіп кеткен төлем жасамау жұмыс істейтін кәсіпорындар негізгі белгілерінің бірі тиімсіз экономикалық қарым-қатынастар, және ол жүреді. Тиісінше, анықтау қиын, қандай бөлігі ЖІӨ-нің және қандай педагоги-

балықтың қалады төленбеген. Сондықтан да заңды деп санауға болады белгілі бір бөлігі ағымдағы өндіріс көлемінің шығарылады еді үшін «өтемақы» ақшалай шығындарды шеккен кәсіпорындар желтоқсандағы уақтылы есептеу сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер.

Алайда, қарамастан затянувшееся орындау борыштық міндеттемелерді дебиторлармен, кейбір кәсіпорындар тіпті арттырып, өз өндірісін едәуір бөлігі көлемінің қайтарымын оның жіберіледі (бөлігі түрінде түсім мен баспа-бас айырбасты) борышты өтеу есебіне.

Фактілері туралы қызмет көрсету қазақстандық ЖІӨ-нің көмегімен айырбас операцияларын ойнайтын белгілі рөлі және көлеңкелі айналымдағы капиталдың, бойынша айтуға болады ақпарат ҚР мемлекеттік кіріс Министрлігінің жарияланған Хабаршысында «МКМ» (2000 ж.): «Нәтижелері іріктемелі зерттеу БОЙЫНША кәсіпорындардың республикасының көрсеткендей, жалпы сату көлемі 1999 жылмен салыстырғанда 25,3% — ын Қазақстанның ішкі жалпы өнімінің. Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда 60% — ға тексерілген кәсіпорындардың үлесінің көрсеткіші айырбас операцияларын 49,6 дейін жалпы көлемінен 59,5% есеп айырысу».

Бұл теріс фактор қазақстан экономикасында келіп, шын мәнісінде, табиғи реакциясы кәсіпорындардың салық саясатын мемлекет және тіркелген кезде мұндай параметр, мысалы, қамтамасыз етілу деңгейі экономиканың ақшамен, т. е. коэффициенті, оны монетизациялау (тең арақатынасы ДСМ ЖІӨ-ге), еңсеріп, 8-10%-дық елге жетті барынша бес жыл — 14,4%.

Мұндай фактілер неденежного айналымы ЖІӨ-нің айтарлықтай әсер етті активтерінің құрылымын. 1998 жылы, қашан қатынасы ДСМ ЖІӨ болған, қиын деңгейде 8,5% — ға, «Статистикалық жылнамасында» (1999) баған «ақша қаражаттары» өнерін, оның барлығы тек жалпы көлемінің 2,3% — айналым активтерін кәсіпорындардың экономикалық қызметтің барлық түрлерінің (0,9% және 0,8% приходились тиісінше олардың валюталық және есеп айырысу шоттары). Бұл ретте, үлгі боларлық, 63% жалпы активтерінің құрылымында кәсіпорындар үшін сол кезеңде құраған дебиторлық берешек, ал 31% — қорлар тауар-материалдық құндылықтар.

Салалық құрылымын талдау жасалмаған төлемдер көрсеткендей, тау-кен өндіру және металлургия өнеркәсібі үшін нақты толық бағдарлау, сыртқы сұраныс болып табылады нетто-борышкерлермен (негізінен, тікелей инвесторлардың) емес, таза кредиторлар басқа салалар. Статистика агенттігінің деректері тіркейді, көлемі міндеттемелер бойынша берешек (1 шілдедегі жағдай бойынша 2000 ж.) тау-кен өндіру өнеркәсібі 4 есеге жабады мөлшері дебиторлық берешек, оның 70,6% — ы қарыздарын келеді долги по кредитам внебанковских учреждений. Осыған ұқсас жағдай және металлургия, онда оң сальдосы арасында кредиторлық және дебиторлық берешек жетеді шамамен 66,2 млрд. теңге (157455,2 млн. теңге және 91267,1 млн. теңге).

Жалғыз таза кредитор негізгі салаларының қазақстан экономикасының, егер сүйенеді ресми стат. деректер, болып табылады кәсіпорынның көмір (кокс өндіру және мұнай өңдеу өнеркәсібі, мезгіл-мезгіл диктующие бағасын арттыру төлемге қабілетсіз болса, ішкі тұтынушыларға. 1 шілдедегі жағдай бойынша 2000 ж. жалпы дебиторлық берешек осы салада іс жүзінде 1,5 есе (13,8552 млрд. теңге) ауған міндеттемелер бойынша берешек. Бұл ретте «баланс» мерзімі өткен мерзімі өткен дебиторлық және кредиторлық берешек бойынша осы саланың құрады 11,5715 млрд. теңге. Сонымен қатар, орындалмаған міндеттемелердің сомасы тарапынан сатып алушылардың жанғыш және кокс екі есе асып түсті өтелмеген берешек осы энергетикалық сектор ескере отырып, өндіру және қайта өңдеу, ядролық материалдарды.

Басым бөлігі қарыздарын дебиторлар келеді берешек сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің, мұнай және кокс. Теріс сальдо 1 шілде 2000 ж. құрап, рекордтық соманы — 14,2362 млрд. теңге. Негізгі борышкер — кәсіпорынның электр энергиясын өндіру және бөлу, газ және су. Дәл осы секторы жинаған және кредиторлық берешек мөлшерінде 129,1 млрд. теңге құрайды, іс жүзінде тең жартысын балансында есепте тұрған саланың қарызы бойынша міндеттемелері (260,8 млрд. теңге).

Мұндай өлшемдер мерзімі өткен кредиторлық берешек электр және жылу энергетикасы, көбінесе түсіндіріледі ауқымды көрсеткіштерімен, оның мерзімі өткен дебиторлық берешек, 1 шілде 2000 ж. Олар қол жеткізген 60% қаражат фиксируемых қаржылық есепте бағанына «алуға арналған шоттар». Оның үстіне, мерзімі өткен берешек сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің электр энергиясы мен су, қалыптасқан мөлшерінде 58,6 млрд. теңгені құрады, шамамен жалпы көлемінің 70% — берешек жеткізу үшін осы өнім түрлерін, ал жалпы көлеміндегі мерзімі өткен дебиторлық берешек — 81,8%. Фонда үлкен көлемін кредиторлық және бұл кем емес маңызды болып табылады, дебиторлық берешектерді электр және жылу энергетикасы, яғни: ала отырып, тек 10%-дық үлесіне жалпы өнеркәсіп көлеміндегі Қазақстан Республикасы, ол көшбасшы болып табылады берешек бойынша бюджетке төлемдер.

Проблема борыштық сипаттағы өндіру және бөлу электр энергиясын, газ және су, бастамашыл толқынын төлем жасамау экономика, заставила мемлекет қайта қарап, фискалдық қойылатын талаптар осы сала. 1999 ж. «салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті» алғаш рет қабылданған сәттен бастап есептеу әдісін салық мақсатында түзетулер енгізілді, рұқсат есепке алуды жүзеге асыруға аралас әдісімен кассалық және есептеу. Атап айтқанда, салық салынатын айналым бойынша қызмет көрсетулер өндіру, бөлу және тасымалдау, жылу, электр энергиясын, су мен газды бастады қамтиды ретінде төленген сату жөніндегі айналымдар, сондай-ақ сатқан кезден бастап іске асыру бітті 60 күн.