Қазақстанда шағын және орта бизнесті дамыту мәселелері

Даму проблемалары Қазақстанның шағын және орта бизнесінің бірыңғай экономикалық кеңістікте. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, бәсекеге қабілеттілік болып табылады ерекше дамытудың маңызды факторы болып табылады кез келген ел экономикасының және ең жақсы көрсеткіш экономикалық тиімділігі шаруашылық кешені. Осыған байланысты төмендегі сұрақтар қаралды бәсекеге қабілеттілік шағын және орта бизнес маңызды фактор ретінде ел экономикасын дамыту.

Анықтау үшін негізгі факторлар, бизнесті дамыту және тиісті ұсыныстарды саясаткер, әлемдік тәжірибеде қабылданған жағдайын талдау шағын және орта бизнесті (бұдан әрі ШОБ), өйткені бұл фактор — бұл стержень тұрақты азаматтық қоғамның дамуына байланысты оның әл-ауқаты, барлық елдердің, соның ішінде. Шағын және орта бизнес қана емес, үлкен әлеуметтік рөлге ие қолдай отырып, халықтың көп бөлігінің экономикалық белсенділігін, бірақ түсуін қамтамасыз етеді. Бүгінгі қиын жағдайға тап ШОБ бола алады ретінде тұрақтандырғыш, ал есептеуге құқылы тиісті назар қоғам мен мемлекет.

Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, егер мемлекет дамуды қарқынды және орнықты болса, онда оның әлеуметтік-экономикалық бағдарламалар міндетті түрде қамтуы ынталандыру жөніндегі шаралар шағын және орта бизнес. Бүгінгі таңда әлемнің дамыған елдерінде ШОБ үлесіне тиесілі 40% — 90% — ға дейін көлемін жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ). Ал әбден әрине, бұл осы мемлекеттердің үкіметтері бөледі басты назар аудару қолдау көрсету осы сектор.

«Қазақстан алдына ауқымды мақсат – кіру әлемнің ең дамыған отыз. Мықты экономика – бұл мықты кәсіпкерлік, отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылығы. Отандық бизнесті қолдау көрсеттім маңызы жағынан екінші бағыты ретінде жаңа саяси бағытын», – деді Қазақстан Президенті.

Осыған байланысты мемлекет Басшысы атап өткендей, бұл вектор ұзақ мерзімді іс-әрекеттерді қамтиды бірқатар жүйелі міндеттерді шешу: «біріншіден, қазақстандық кәсіпкерлік қозғаушы күшіне айналуы тиіс ұлттық экономика. Шағын және орта бизнестің үлесін ұлғайту қажет, ең аз дегенде, екі есе. Екіншіден, өткізу жөнінде ауқымды міндет қойылды жекешелендірудің екінші толқынын. Оның субъектілері болуға тиіс, іс-әрекетке қабілетті және тиімді қазақстандық кәсіпкерлер. Үшіншіден, керек жедел әзірлеу және іске асыруға ынталандыратын шараларды жедел көшу ұсақ кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлерді орта. Төртіншіден, жағдай жасау маңызды бизнес кооперациясы үшін, әсіресе, өңірлік деңгейде. Сонымен қатар міндетті қатысуы үлгісінің жобасын талқылаған кәсіпкерлер Ұлттық кәсіпкерлер палатасы. Бесіншіден, жаңа саяси бағдарға жаңа қағидаттары сәйкес келуге тиіс реттеу мәселелеріне мемлекеттің қатысуының экономикалық қызмет. Соның ішінде, әңгіме кәсіпкерлерді мемлекеттік қолдаудың сапалы деңгейі».

Елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып отыр әсіресе өзекті кіру аясындағы Қазақстанның Бірыңғай Экономикалық Кеңістікке және Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру. Қазақстан президенті атап өткендей, мемлекетке, сондай-ақ жүзеге асыру қажет бірқатар принципті өзгерістер. Атап айтқанда, қабылдау қажет маңызды институционалдық шешім және жетілдіру бойынша жұмысты жалғастыру, салықтық және кедендік әкімшілік ету.

1 қаңтардан бастап 2012 жылғы халықаралық шарттар күшіне енді, бұл жұмысты бастау қамтамасыз ету бойынша еркін жүріп-тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің. Ал одан кейінгі жылдары мәселелері шешілетін болады тарифтер мен қол жеткізу-табиғи монополиялар – темір жолдары, мұнай — және газ құбырлары, энергосетям. Мемлекеттің міндеті тұрады, әрбір адам, әрбір кәсіпорын мен ұйым сезінді артықшылықтары бизнесті дамыту және жан-жақты ынтымақтастықты елдеріміздің Кеден одағының жұмыс істеуі жағдайында және қалыптасып келе жатқан Біртұтас Экономикалық Кеңістік. Қажет және әрі қарай арттыруға, экономиканың бәсекеге өндірісімізді дамытып, жұмыс орындарын ашуға.

Бүгінгі күннің қатаң және олар бір жағынан, әділ адамдар тұтынады тиіс бәсекеге қабілетті тауарды жақсы бағасы бойынша және сапасы бойынша. Кез келген жағдайда жаңа жағдайларда біреу бір нәрсе жоғалтады, ал біреулер алады. Кеден одағы шеңберінде және 2011 жылдың қорытындысы бойынша тауар айналымы біздің ел мен Ресейдің арасындағы өсті. Егер керек болса, бізде ол 40% артқан. Бізде өсіп, тауарлар экспорты, алайда, өсті импорт. Дегенмен, біз Кеден одағы — бұл бостандық, тауарлардың, қызметтердің және азаматтарымыздың. Бұл, әрине, әсер етті белсенділік. Бар пікір, бұл бірқатар ұстанымдар бойынша, онда импорт қандай да бір елдің басымдыққа ие, өнімге ауыстырады. Бірақ, соған қарамастан, ресейлік және қазақстандық тауарлар белсенді түрде ілгері жылжуда нарықтарында.

Қазақстан белсенді қатысады интеграциялық процестер посткеңестік кеңістіктегі. Біздің еліміз белгілі құрудың бастамашысы болып табылады Еуразиялық одақ және өзара іс-қимылды тереңдету, ТМД елдері. 1 қаңтар 2012 жылғы Қазақстан экономикасы жағдайында жұмыс істейді БЭК. Ресми статистикалық деректер де айғақтайды сауда-экономикалық байланыстарды жандандыру ҚР БЭК-ке қатысушы мемлекеттер. Мәселен, 2012 жылдың қаңтарында өзара сауда-саттық Қазақстан Республикасының елдерімен БЭК-ды құрады, 1 475,5 млн. АҚШ долларын құрады немесе 12,9% — ға көп және 2011 жылғы қаңтарда. Қандай нақты пайда бизнес, Кеден одағы мен Біртұтас Экономикалық Кеңістік? Бұл, ең алдымен, өзара саудадағы кедергілерді жою, біздің елдеріміз арасындағы айтарлықтай жылдамдатады товародвижение. Атап айтқанда, қазақстандық бизнес үшін өзекті мәні бар шикізат жеткізу, фурнитура, Ресей және Беларусь. Ал бұл, өз кезегінде, маңызды фактор дамыту үшін өңдеуші өнеркәсіп (сияқты салалардың жеңіл, тамақ, жиһаз жасау өнеркәсібі).

Бірыңғай Экономикалық Кеңістік құрумен қалыптасады бірыңғай тауар нарығы халық саны 170 млн. адам бар және жалпы ЖІӨ шамамен 1,8 трлн. АҚШ доллары. Сонымен қатар, салық органдары арасында БЭК мемлекеттерінің қазіргі кезде игерілген және келісілген формат электрондық өзара іс-қимыл жүзеге асырылады, тұрақты ақпараттық алмасу мәліметтермен туралы өтініштерді тауарларды әкелу және жанама салықтарды төлеу салық төлеушілер. Қатысушыларға сыртқы сауда операцияларын мүмкіндік кейінге қалдыру 50 күнге дейін ҚҚС және акциз. Барлық бұл, сөзсіз, болып табылады ынталандырушы фактор үшін сауда-экономикалық байланыстарды кеңейту біздің елдеріміз арасындағы.

Кеден одағы – бұл тиімді механизм-ішкі рынокты қорғау, қатысушы елдердің. Белгілі қалыптастыра отырып, КО-ның Қазақстан үшін айтарлықтай өсті деңгейі, тарифтік қорғау. Атап айтқанда, шамасы БКТ республикасы үшін орта есеппен 4,4% — ға артты (см. табл.1), бұл жалпы дамыту үшін жағдай жасайды, отандық өңдеуші өнеркәсіп, өндірістер, дайын өнімдер. Басты мәселелердің бірі, кедергі жасайтын шағын және орта бизнесті дамыту жоқтығы болып табылады қаржы ресурстарын қамтамасыз ету үшін инвестициялық қажеттіліктерін ШОБ-ті. Әсіресе, остра жетіспеушілігі, несиелік ресурстарды кәсіпкерлер нақты сектор.

Тұрғысынан екінші деңгейлі банктердің (ЕДБ) ШОБ жатады тартымсыз секторларына қаржыландыру. Кредиттер сомалары берілетін ШОБ шамамен 20% — ЕДБ несиелік портфелі. Бөлу құрылымы кредиттік қаражат соңғы бірнеше жыл ішінде: 1. Сауда – шамамен 40% (ең тартымды ЕДБ клиенттері); 2. Салу – 16% (әлемдік қаржылық дағдарыстың салдары); 3. Өнеркәсіп – 10%; 4. Ауыл шаруашылығы – 5% (жоғары тәуекелдер-маусымдық бизнес); 5. Көлік және байланыс – 2,5%.

Сондай-ақ, басты іргелі төмен болуының себебі қаржылық тартымдылығын ШОБ әлсіз қаржылық сауаттылық және, демек, сапасы төмен инвестициялық ұсыныстарды (непроработанность жобаларды әлсіз тәжірибесі стратегиялық жоспарлау және іске асыру ұзақ мерзімді жоба).

Шешу үшін жоғарыда аталған проблемаларды жүзеге асырылуда мемлекеттік қаржыландыру арқылы Тұрақтандыру бағдарламасы аясында Мемлекеттік үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған және «бизнестің Жол картасы — 2020». Осы бағдарлама аясында қарастырылған қолдау пайыздық мөлшерлемені субсидиялау түрінде жаңа және қолданыстағы кредиттері бойынша ЕДБ несиелерін кепілдендіру банктердің ЕДБ қажетті өндірістік инфрақұрылымды дамыту, сервистік қызмет көрсету және кадрлар даярлау және қайта даярлау, сонымен қатар қаржылық және қаржылық емес қолдау көрсету ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге.

Жоқ бірыңғай, біріздендірілген және орталықтандырылған кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымы қамтамасыз ететін кешенді мәселелерді шешу ШОБ субъектілері бизнес және төмен екендігі байқалады қамту қызметтерін өңірлерде шағын кәсіпкерлік. Осы мәселені шешу үшін ауқымды жоба басталды бизнес — кәсіпкерлерді оқыту жүзеге асырылатын «Даму» Қоры бағдарламасы аясында «Бизнес — Кеңесші» және қамтыған барлық аймақтар мен ұсынған кешенді бірыңғай және қол жетімді білім құру және тиімді жүргізу, бизнес кәсіпкерлерге және кәсіпкерлік бастамасы бар халыққа.

Үшін ірі кәсіпорындардың ресурстарын тарту мақсатында » шағын кәсіпкерлікті дамыту шет елдерде кеңінен жүйесін пайдаланады арасындағы келісім-шарттық қарым ШОБ және ірі бизнеспен («франчайзинг»). Алайда, Қазақстанда қазіргі уақытта, франчайзинг сегментінде ШОБ алады тек 3%. Мұның себебі болып табылады жетілмегендігі заңнама, жеткіліксіз бизнестің артықшылықтары туралы және осы сызбалар ұйымдастыру.

Әдебиет:

Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030: Өркендеу, қауіпсіздік және қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы. Алматы, 1997.
Кенжеғозин М. Б. Қорытындысы реформалар мәселелері мен жаңа даму кезеңінің Қазақстан экономикасы // экономика Трансформациясы (итоги, перспективы). Алматы, ИЭ МОН РК, 2002, 264с.
Назарбаев Н.А. Негізгі бағыттары ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы // Казахстанская правда, № 96-97, Алматы, 05.04.03, № 96-97.
Назарбаев Н.А. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы. Егемен қазақстан, Астана, 19.03.04.
Кенжеғозин М. Б. Индустриально-инновационное развитие Республики Казахстан // Саясат-Policy, 2003, № 3, с. 4-7.
Қазақстан Республикасының стратегиялық даму жоспары 2010 жылға дейін Бекітілген ҚР Президентінің 4 желтоқсан 2001 жылғы № 735 // собрание актов Президента РК и Правительства РК, № 43-44, Астана, 2001, 452 с