Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанның экономикалық табыстары
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан тарихына елеулі экономикалық табыс. Мәселен, 20 жыл ішінде елдің ЖІӨ-нің жан басына шаққанда салыстырғанда 15 еседен: кемінде 700 ақш долл. 1992 ж. дейін 11 мың долларды, 2011 жылы теңесе көрсеткіштермен бірқатар Орталық және Шығыс Еуропа мемлекеттерінің [Казправда, 6 қаңтар, 2012 ж., с. 12], ал 2012 жылы ол 12 мың доллардан асты. Сонымен қатар деректері бойынша экономика және бюджеттік жоспарлау Министрлігінің 2012 жылы экономикалық өсу қарқыны баяулады және құрады 105,0% — ға төмендеуіне байланысты сыртқы сұраныс қазақстандық экспорт көлемінің азаюымен шығарылатын өнім ауыл шаруашылығы — 17,8% және көлемінің қысқаруына байланысты өсімдік шаруашылығының 27,7%-қолайсыз ауа-райы жағдайларына және т. б.
Сыртқы фактор, экономиканың өсіміне ықпал ететін болды салыстырмалы жоғары деңгейі және әлемдік шикізат бағаларына қамтамасыз еткен тұрақты табысы қазақстандық экспорттың төмендеуіне қарамастан, сыртқы сұраныстың. Мәселен, соңғы 2012 жылы Қазақстанның негізгі экспорттық тауары — мұнай бағасы салымдар деңгейінде 111,97 долларға (Brent маркалы), жоғары болжамды бағасы 11,97 доллар. 2012 жылы елде сақталған макроэкономикалық және қаржылық тұрақтылық. Инфляция деңгейі 2012 жылғы желтоқсанда 2011 жылдың желтоқсанына қарағанда 6% — ды құрады, бұл 1,4% — ға төмен 2011 жылғы составлявшего 7,4% — ға өсті. Жалпы алғанда, қарамастан, бағаның өсуі, инфляция деңгейі қалыптасты шегінде жоспарланған интервалдар 6-8%.
Британдық мамандардың бағалауынша, ең қарқынды дамыған 25 елдің экономикасының хх ғасырдың үшінші орынды алға жіберіп, тек Қытай мен Катарды. Мұндай даму қарқыны оң әсерін тигізеді және халықтың өмір сүру деңгейіндегі. Үнемі артады елде зейнетақы, еңбекақы, жәрдемақы. Жыл сайын азаматтардың табысы өсуде, сөйтіп, ұдайы жақсарту, өмір сүру сапасы. Мәселен, орташа айлық зарпдата 1993 жылы көрсеткіш 24,3 доллар болса, ал 1999 жылы — 99 долларға, 2010 жылы ол қазірдің өзінде жетті 527 ақш долларын, ал 2012 жылы -638 долл. Есеп деректері бойынша ҚР Үкіметінің 2012 жылы, өткен жылы өсім көрсеткішін сипаттайтын халықтың өмір сүру деңгейіне. Өсу қарқыны халықтың нақты ақшалай табыстарының құрап, 6,8% — ға (2011 жылы — 7,4%), нақты орташа айлық жалақы мөлшері — 6,9% (2011 жылы -7,2%).
«Қазақстан бүгін ие, неғұрлым либералды салық режиміне салыстырғанда ТМД-ның басқа елдерімен. Жақсартуға іскерлік белсенділігіне әсер етті жаңа Салық кодексін қабылдау, сондай-ақ төмендеуі 2009 ж. салық ауыртпалығын төмендету үшін корпоративтік табыс салығының ставкаларын 20% — ға дейін төмендету және ҚҚС мөлшерлемесін 12% — ға дейін. Қазақстан үкіметі жұмыспен қамту 2020 Бағдарламасы шеңберінде баса назар аударылады өсуі арқылы халық арасында кәсіпкерлік бастаманың шағын кредит беру құралдары және оқыту, бизнес-дағдыларға үйрету.
Жақын арада республикасының Үкіметі жобаны жүзеге асыруды жоспарлауда аграрлық секторда беспрецендентный жоба бойынша етті мал шаруашылығын дамыту мүмкіндік береді ет экспорты 60 мың тоннаға дейін 2016 жылға қарай жасайды 20 мыңнан астам жұмыс орындарын ауылда бере отырып, кіріс көзі үшін 100 мыңнан астам ауыл тұрғындары. Бұл өсуін ынталандыру, өндірістің сабақтас салаларда — ауыл шаруашылығы, машина жасау, химия және тамақ өнеркәсібінде, жемшөп өндірісінде, техника. 2010 жылдан бастап елімізде күшіне әзірленген және бекітілген Үкіметі агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған. 2011 жылы аталған бағдарлама аясында АӨК субъектілерін қолдауға республикалық бюджеттен және басқа да көздерден жіберілді 88,2 млрд. теңге, оның ішінде 78 млрд. теңге — бюджеттік қаражат. Соңғы жылдары мемлекет едәуір ұлғайтты саласын қаржыландыру бойынша жеңілдікті пайыздық ставка және төмендетті және ҚҚС төлеуге-70%. Тетіктер мемлекеттік қаржылық қолдаудың ауыл шаруашылығы саласын қамтамасыз етуге бағытталған: сенімді осы саланы дамыту, бағаны тұрақтандыруды секторы бойынша бұрынғы деңгейде төмендеуі, импорттың көлемі. Индустрияландыру Картасы аясында іске асырылуда 140 инвестициялық жобаларды агроөнеркәсіптік кешеннің жалпы сомасы 139,1 млрд. теңгені құрайтын 7 мыңнан астам қосымша жұмыс орны ашылды. Аталған жобаларды жүзеге асыру мүмкіндік береді, еңбек өнімділігін арттыру, АӨК көтеру арқылы еліміздің экспорттық әлеуеті ет, қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға, ішкі нарықты өсімдік майында, сүт өнімдерінде, ерте пісетін көкөністер мен көлемін төмендету құс еті импортының және жеміс маусымаралық кезеңде.
Жалпы алғанда, Қазақстанда қалыптасқан қолайлы экономикалық алғышарттар бар үшін отандық кәсіпкерлер белсенді түрде инвестиция отандық экономикаға. Мәселен, Мемлекеттік бағдарлама үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған Қазақстанның мүмкіндік берді қазақстандық компанияларға жүзеге асыруға бірқатар ірі жобаларды негіз болып табылады одан әрі дамыту үшін болашақта. 2013-2014 жылдарға арналған болуы тиіс қазақстандық бизнес үшін жылмен белсенді инвестициялау және жаңа жобалар. Қазақстанның банк жүйесі қазір әлдеқайда жақсы дайындалды жаңа қауіп-қатерлерге қарағанда, 2008-2009 жылдары. Сыртқы қарыз алу банк секторының үш есе төмен үш жыл бұрын. Ал еліміздің алтын-валюта резервтері, сондай-ақ өсті. Сондықтан, қазір Қазақстан республикасы қаржы неғұрлым төзімді гөрі, алдыңғы әлемдік қаржы дағдарысы.
Қазақстан инвестициялық тартымды ел. Бар үш негізгі құрамдас инвестициялау экономикасына: әлеуметтік-экономикалық тартымдылығын, ол негізделген саяси және әлеуметтік тұрақтылық, маңайында табиғи ресурстар, төмен шығындармен өндіру — электр энергиясының құны ең төменгі әлемдегі, жақын болғандықтан жылдам өсіп келе жатқан дамушы нарықтарға және жоғары білікті жұмыс күші; қаржылық тартымдылығына оң әсер ететін бір фактор, ол — алғашқы ел бұрынғы КСРО-ның, алған 2002 жылы инвестициялық сынып рейтингіне; шетелдік инвестициялар ағыны ұлғаяды, сондай-ақ есебінен табысты ІРО қазақстандық компаниялардың, атап айтқанда, Еуразиялық табиғи ресурстар корпорациясының (ENRC), сондай-ақ бірқатар шетелдік компаниялардың Қазақстанда жұмыс істейтін (оның ішінде: Arcelor Mittal, Areva, BG, BP, Cameco, Uranium One).
Тарту есебінен елге ақшалай қаражат халықаралық қаржы ұйымдарының, ірі трансұлттық корпорациялар мен басқа да шетелдік инвесторлар жүзеге асыру үшін нарықтық реформалар мен табиғи байлықтарды игеру: мұнай, газ, кен, көмір және т. б. арқасында ғана емес, жұмыспен қамтамасыз ету мың азаматтары біздің ел, бірақ, көтеру, олардың өмір сүру деңгейі есебінен жинақталған халықаралық резервтер. Мұның барлығы Қазақстанға шығу әлемдік қаржы-экономикалық дағдарыс 2007-2009 жылдардағы ең аз шығындармен.
Елдің халықаралық резервтері тұтастай алғанда, Ұлттық қорының ақшасын қоса алғанда (57,8 млрд. АҚШ доллары), 1 қаңтар 2013 жыл, 86,0 млрд. АҚШ-мен салыстырғанда 1 қаңтардан бастап 2012 жылғы өсті, тиісінше 17,9% және 32,4% — ға (Қазақстан Республикасы Үкіметінің есебіне республикалық бюджеттің атқарылуы туралы 2012 жылға, с. 9).
Қабылданған үлгіге сәйкес экономикалық даму стратегиялық жоспарында ел ретінде қалыптасады және ашық нарықтық экономикасы бар, экспортқа бағдарланған тауарлар, қызметтер, капитал мен жұмыс күшінің негізделген бәсекелестік және өзара тиімді ынтымақтастық әлемнің барлық елдерімен. Қазақстан халқына Жолдауында «болашақтың іргесін бірге Қалаймыз» 28 қаңтар 2011 жылғы » мемлекет Басшысы атап өткендей, «алғашқы жылының нақты қорытындылары бар. Біз 152 кәсіпорынды іске қостық, тұрақты жұмыспен қамтамасыз еттік 24 мыңға жуық қазақстандықты. Бүкіл ел бойынша құрылды, сегіз жүзге жуық әртүрлі өндіріс. Бастадық процесі белсенді түрде қалпына келтіру мен дамыту химиялық және жеңіл өнеркәсіпті ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуде серпіліс жасадық. 2014 жылға дейін іске асыру жоспарлануда 294 инвестициялық жоба ҮШІН 8 триллион теңге. Құрылады, 161 мың тұрақты жұмыс орны және 207 мың құрылыс.
Алғашқы жылының басты қорытындысы-бірінші индустриялық саясат — бұл елеулі құрылымдық өзгерістердің басталуы экономикалық өсу-экономиканың нақтылы секторының есебінен». Нәтижесінде елде дамиды тереңдетіп қайта өңдеу, мұнай, газ, қара және түсті металдарды өндіру, қазіргі заманғы құрылыс материалдарын, машиналар мен жабдықтардың, ауыл шаруашылығы техникасының, тағамдық және азық-түлік емес тауарлар халық тұтыну. Бұл үлкен рөл атқаруы тиіс отандық және шетелдік инвестицияларды экономиканың шикізаттық емес секторына, 2020 жылға қарай ұлғаяды кемінде 30 пайыз.
Бұл принципті негізі тікелей шетелдік инвестицияларды мемлекеттік қолдау бәсекеге қабілеттілігі болады өндірістерді, ең алдымен, негізделген жоғары және ғылымды қажетсінетін технологияларға. Тұтастай алғанда, Қазақстанда мемлекет құрылып, барлық қажетті жағдайлар жасалуда бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша Қазақстанда бизнес жүргізу. Объективті көрсеткіші болып табылады, оның есеп Дүниежүзілік Банктің «Doing Business 2012», оған сәйкес, Қазақстан 49-орынды иеленді, озып шығып, тіпті, Ресейді (112-орын).