Логистика дегеніміз не?

Логистика (Logistics) бұл:

1 . Адам құрамының материалдық-техникалық жабдықталуын, дайындалуын және қозғалысын жоспарлау және қамтамасыз ету.

2 . Тыл қызметін ұйымдастыру.

3 . Дүкенді материалдық-техникалық қамтамасыз ету.

4. Материалдық-техникалық жабдықтау, тыл жұмысы.

5 . Материладар мен қорлардың қозғалысы.

6 . Материалдық және ақпараттық ағындардың кеңістіктегі қозғалысын жоспарлау, ұйымдастыру, басқару, бақылау және реттеу туралы ғылым және олардың бастапқы көзінен түпкі және тұтынушыларға дейінгі уақыт, тауарлар мен тұтынушылар нарығындағы сұраныс пен ұсынысты үйлестіру.

Логистиканы сондай-ақ материалдық ағындардың тиімділігін арттырудың жаңа мүмкіндіктерін іздестірумен байланысты ғылыми бағыт ретінде анықтайды.

 

Қазіргі уақытта жоғарыда аталғандардан басқа қызметтерді жеткізушілер нарығын талдауды, сондай-ақ тауарлар қозғалысы процесіне қатысушылардың мүдделерін үйлестіруді қамтитын логистикаға неғұрлым кең көзқарасты атап өтуге болады. Бұл жағдайда маркетингтің көптеген функциялары логистикаға ауысады.

 

Жеткізушіден тұтынушыға дейінгі материалдық және ақпараттық ағындар өтетін тізбекте мынадай буындар бөлінеді: материалдарды, шикізатты, жартылай фабрикаттарды жеткізу, өнімдер мен шикізатты сақтау, тауарларды өндіру, оларды бөлу, дайын өнімді тұтыну.

 

Экономикалық әдебиетте логистикалық жүйені макро — және микро логистикаға бөледі. Микро логистика логистиканың жекелеген буындары (мысалы, өндіріс ішіндегі логистика) шеңберінде проблемаларды шешеді. Микрологистика өнеркәсіптік кәсіпорындардың ішінде тауарларды өткізу процестерін жоспарлау, дайындау, іске асыру және бақылау бойынша операцияларды қамтамасыз етеді.

 

Логистика ұғымы алдымен әскери салада пайда болды. Содан кейін логистика ұғымдары мен әдістері азаматтық салаға ауыстырылды, онда айналым және өндіріс саласында материалдық ағындарды басқаруда пайдаланылған. Бұл ретте логистика ұғымдары мен әдістері экономикада салыстырмалы түрде жақында қолданыла бастады. Осылайша, 60-жылдардың басына дейін материалдық ағындарды оңтайландыру мәселелеріне үлкен көңіл бөлінбеген.

 

Бірінші кезең (60-шы жылдар) бірыңғай кесте бойынша және келісілген технология бойынша жұмыс істей бастайтын көлікпен қойма шаруашылығының бірігуімен сипатталады. Бұл ретте тиімділік өлшемі жеке қойма шаруашылығы мен көліктің тиімділігін бағалау емес, материалдық бөлуге арналған жалпы шығындардың аз болуы болып табылады.

 

Екінші кезең (80-ші жылдар) қойма шаруашылығы мен көліктің өндіріспен бірігуімен сипатталады. Бұл сыртқы ортаның өзгерістеріне жедел ден қоюға, жабдықтарды пайдалануды жақсартуға және тапсырыстардың орындалу мерзімін қысқартуға мүмкіндік берді. Оңтайлылық өлшемі жоғарыда аталған барлық бөлімшелердің жалпы шығындарын барынша азайту болды. Бұл ретте жалпы шығындарды барынша азайтуға кәсіпорынның жекелеген буындары жұмысының тиімділігін төмендетумен қол жеткізу мүмкін екені анық. Қандай да бір жекелеген қызмет түрінің шығындарын азайту әрекеттері материалдық ағысты ұйымдастыру кезінде барлық шығындардың артуына алып келуі мүмкін. Мысалы, қорлардың төмендеуі сақтаумен байланысты шығындарды төмендетуі мүмкін, бірақ көлік жұмысына байланысты шығындарды арттыруы мүмкін.

 

Үшінші кезең (қазіргі уақытта) логистикалық процестің барлық қатысушыларының бірігуімен сипатталады.

 

Нарықтық экономикасы бар елдерде логистика ең алдымен айналым саласындағы тауар ағындарын қамтыды. Біздің елде ең алдымен өндірістік-техникалық мақсаттағы өнім ағынын оңтайландыру міндеттері шешілді.

 

Осылайша, «Логистика» пәнінің мақсаты мамандардың материалдық ағындарды басқарудағы теориялық және практикалық дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

 

Логистикада әртүрлі теориялық және практикалық міндеттерді шешу үшін экономикалық, Экономикалық-математикалық және статистикалық әдістер қолданылады.

 

Логистиканың маңызды міндеті материалдық және ақпараттық ағындарды реттеу мен бақылаудың интеграцияланған жүйесін құру болып табылады.

 

Материалдық ағын деп оларға әртүрлі логистикалық операцияларды (түсіру, табандықтарға салу, орнын ауыстыру, қаптау және т.б.) қолдану процесінде қаралатын және белгілі бір уақыт аралығына жатқызылған Шикізат, жартылай фабрикаттар, дайын бұйымдар түсінген жөн.

 

Материалдық ағынның мөлшері бөлгішпен анықталады, оның алымында жүктің өлшем бірлігі (дана, килограмм, тонна және т.б.), ал бөлімінде — уақыттың өлшем бірлігі (тәулік, ай, тоқсан және т. б.) көрсетілген.

 

Мысалы, жылына 1000 тонна.

 

Ақпараттық ағым деп логистикалық жүйеде айналымдағы, сондай-ақ осы жүйе мен материалдық ағынға ілесіп жүретін сыртқы қатынас ортасы арасындағы жиынтық түсініледі.

 

Материалдық ағындарға қатысты ақпарат уақыт бойынша үш түрге бөлінуі мүмкін: озыңқы (алдын ала); материалдық ағынмен бір мезгілде келіп түсетін (мысалы, оның сандық және сапалық параметрлері туралы); материалдық ағыннан кейін келіп түсетін (мысалы, түрлі растаулар, наразылықтар және т.б.).

 

Логистиканың ақпараттық жүйесін құру ұйымның міндеттері мен құрылымына байланысты жеке болуы тиіс.

 

Бұл ретте ақпараттық жүйе деп басқару процесінде қолданылатын деректерді жинау, сақтау, жинақтау, іздеу және беру жүйесін түсінеді. Барлық логистикалық жүйені функционалдық шектелген кіші жүйелердің жиынтығы ретінде қарастыру ұсынылады, олардың жұмыс істеуі өзінің ақпараттық кіші жүйелерінің деңгейінде ақпаратпен қамтамасыз етіледі.

 

Өндірістік үдерістердің логистикасы

 

Логистика бойынша зерттеулерде екі бағытты бөліп көрсетуге болады:

 

1. Кәсіпорын дербес бірлік ретінде қарастырылады және негізгі назар материалдық ағынның кіруі мен шығуымен байланысты операцияларға бөлінеді.

 

2. Кәсіпорын ішінде өнімнің өту егжей-тегжейіне назар аударылады.

 

Кәсіпорын ішіндегі материалдық ағындарды ұйымдастыру өнімді сату проблемасына байланысты болуы тиіс. Тапшылық жағдайында, өнімнің өткізілетініне толық сенімділік болғанда, жабдықтың жоғары жүктелу мәселелеріне (ауысым коэффициентін, уақыт, қуат, жұмыс көлемі бойынша жабдықты пайдалану коэффициенттерін арттыру), өндірістік серияларды ұлғайтуға, шығарылатын өнімнің номенклатурасын қысқартуға, қорларды ұлғайтуға көп көңіл бөлу қажет. Бұл жағдайда кәсіпорында әзірленген жоспарға сәйкес өнімді қоймаға шығару жүзеге асырылады.

 

Бірінші жоспарға сұранысты іске асыру және болжаусыздық проблемасы шыққан жағдайда өндіріс қоймаға елеулі дәрежеде тапсырыспен өндіріспен алмастырылады. Үлкен қорлардың құрамы тиімсіз болады және сонымен бірге пайда болған тапсырыстарды орындау мүмкіндігін жіберіп алмауға болмайды. Сондықтан жүйенің (кәсіпорынның) қоршаған ортаның өзгеруіне тез бейімделуі маңызды мәнге ие, бұл оның кіші жүйелерінің (сатып алу, қоймалар, қорлар және т.б.) шығу ағынының құрамын тез өзгерту мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі.

 

Өндіріс ішіндегі логистикалық жүйелер шеңберінде материалдық ағындарды басқару екі негізгі тәсілге сүйене отырып жүзеге асырылады.

 

Бірінші тәсіл-бұйымның «выталкиванием» (pushsystem) жүйесі (сурет.1).

 

Ол бұйымдарды дайындау өндірістік желінің бір соңында басталады, технологиялық операциялардың тізбекті қатары арқылы өтеді және өндірістік тізбектің екінші соңында өңдеумен аяқталады деп болжайды. Материалдық ағын алушыға орталық өндірісті басқару жүйесінен беруші буынға түсетін команда бойынша «итеріледі». Бұл ретте, өңдеу аяқталғаннан кейін бір учаскеде бұйым осы учаскені өңдеуге қабылдауға дайын ба, жоқ па, қарамастан келесі бұйымға беріледі. Әр учаскенің өндірістік жоспары бар. Алайда, барлық параметрлері дәл есептелген «қатаң» технологиялық процесті құру мүмкін емес. Сондықтан кәсіпорындарда буфердің рөлін атқаратын және жүйенің икемділігін арттыратын белгілі бір өндірістік қор болуы тиіс. Итергіш жүйелер «MRP жүйелері» деп аталады .Жоғарыда аталған жүйелер өндірісті ұйымдастырудың дәстүрлі әдістеріне тән. Оларды өндірісті логистикалық ұйымдастыру үшін қолдану мүмкіндігі ЭЕМ-ді кеңінен пайдалануға байланысты пайда болды, бұл осы жүйенің икемділігін арттыруға мүмкіндік берді.

Бұл жүйе қажет болған жағдайда алдыңғы учаскеден бұйымдарды алуды көздейді. Орталық басқару жүйесі кәсіпорынның әр түрлі учаскелері арасындағы материалдық ағындармен алмасуға араласпайды, олар үшін ағымдағы өндірістік тапсырмаларды орнатпайды. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда жоспардың тек түпкілікті құрастыру желісі ғана болады және осыдан қажетті бөлшектерді өндіру қажеттігі туралы ақпарат алдыңғы учаскелерге арнайы карточкалар арқылы түседі. Учаскелердегі жоспар күн сайын қалыптасады, бұл жүйенің икемділігін қамтамасыз етеді.

 

Тартумен логистикалық жүйелерге КАН-БАН жүйесі жатады.

 

Бұл жүйеде карточкалардың екі түрі бөлінеді:

 

іріктеу карточкалары;

 

өндірістік Тапсырыс карточкалары.

 

Іріктеу карточкасында алдыңғы өңдеу учаскесінде алынуы тиіс бөлшектердің саны көрсетіледі.

 

Өндірістік тапсырыстың карточкасында алдыңғы учаскеде дайындалуға тиіс бөлшектер саны көрсетілген.

 

Жинау орнында бөлшектер іріктеу карточкаларында көрсетілген мөлшерде автотиегішке тиеледі (сурет. 3). Бұл ретте жәшіктерден оларға бекітілген Тапсырыс карточкалары алынады, олар қатаң белгіленген мөлшерде жаңа бөлшектерді дайындауға тапсырыс туралы хабарлайды. Учаскелердің жоспары күн сайын қалыптастырылады. Бұл жүйенің икемділігін қамтамасыз етеді. Бұйымдардың карточкасыз қандай да бір орнын ауыстыруға жол берілмейді. Әдетте КАН-БАН жүйесі сапаны бақылау жүйесімен үйлеседі. Бұл жүйе өндірісті жаппай компьютерлендіруді талап етпейді, алайда ол жеткізудің жоғары тәртібін және персоналдың жоғары жауапкершілігін болжайды, бұл оны әртүрлі елдерде енгізуді шектейді.

 

2. Ақпараттық логистика: түсінігі, рөлі, қазіргі даму үрдістері.

 

Логистиканың ақпараттық жүйесі

 

Ақпараттық жүйені құру мақсаттары:

 

— фирманың өміршеңдігі мен әрекет қабілеттілігін қамтамасыз ету

 

— қызметкерлерге қалыпты еңбек процесін қамтамасыз ету

 

— ақпарат алу және оны пайдалану кезінде ақауларды жою

 

— нарық талаптарына сәйкес кәсіпорын қызметін кеңейту

 

Ақпараттық жүйенің тұтынушылары: маркетинг бөлімшелері, жабдықтау және өткізу бөлімі, қойма, бұйымдар мен технологияларды әзірлеушілер, кәсіпорындардың басқару буыны.

 

Сыртқы тұтынушылар және ақпарат жеткізушілер: өнімді тұтынушылар, шикізат пен жинақтаушыларды жеткізушілер, делдалдар, бәсекелес кәсіпорындар, инвесторлар, жарнама берушілер.

 

Ақпараттық жүйені құрудың негізгі принциптері:

 

— иерархия (міндеттердің бағыныстылығы және деректер көздерін пайдалану)

 

— деректерді агрегаттау принципі (әртүрлі деңгейдегі сұраныстарды есепке алу)

 

— артықшылық (тек ағымдағы ғана емес, сонымен қатар болашақ міндеттерді ескере отырып құру)

 

— құпиялылық

 

— өзгермелі сұраныстарға бейімделу

 

— келісімділік және ақпараттық бірлік (келісілмеген іс-әрекеттер мен дұрыс емес ақпаратты шығару мүмкіндігі болмайтын көрсеткіштер жүйесін әзірлеумен анықталады)

 

— жүйенің ашықтығы (деректерді толтыру үшін)

 

Жүйенің құрамында ЭЕМ сарапшылары мен модельдеуші кешендері жұмыс істейді. Ақпараттық өнімнің негізгі түрі статистикалық деректер, сондай-ақ бастапқы және өңделген нысанда ұсынылатын фактілер, Білім, іскерліктер болып табылады. Жүйе техникалық және құқықтық шектеулерді ескере отырып әрекет етеді, бірнеше режимдерде жұмыс істей алады:

 

— ақпараттық-анықтамалық режим

 

— сұрыптау және топтау режимі

 

— талдау режимі (әртүрлі тиесілілік сипаттамаларының 2-ден астам сипаттамасын өңдеу нәтижелері бойынша аналитикалық мәліметтер мен құжаттарды беру.

 

— есеп айырысу режимі (алдын ала қалыптасқан үлгілер мен тәуелділіктер бойынша есептер орындалады))

 

— кеңес беруші режим (формальды және интуитивті әдістер негізінде бірнеше шешім беріледі)

 

— оқыту тәртібі

 

— оңтайландыру